صوبہ راند ۔۔۔۔ کُجھ آپت دیاں ڳالھیں

صوبہ راند ۔۔۔۔۔ کُجھ آپت دیاں ڳالھیں

مشتاق گاݙی

   

کُجھ مُدت پیلھوں میں اپݨے ڈیاپرٹمنٹ دی لائبریری وچ "سندھی سیکشن" ݙیہدا ٻیٹھا ہم۔ میݙی دید کنیں ڈاکٹر حمیدہ کھوڑو دی ہک ڳبھݨ کتاب Sindh Bombay Separation دے ٹائیٹل نال گُذری۔ اے کتاب اصل وچ سندھ دی بمبئی پریزیڈنسی کنیں انڄ تھیوݨ دے سیاسی، آئینی اتیں قانونی ریکارڈ دا مجموعہ اتیں جائزہ ہئی۔ اینکوں پڑھ کنیں اچݨ چیتی میکوں ترائے خیال آئے ۔ ہک، صوبائی ونڈ اتیں خاص کر پر امن صوبائی ونڈ ہک دریگھا اتیں ولانگے وار کم ہوندے۔ 1913 کنیں سندھ دی بمبئی کنیں ونڈ دی ڳالھ چلی اتیں 1936 وچ ونڄ کنیں پوری تھئی۔ ݙو، صوبائی ونڈ دی جݙاں وی ڳالھ تھیندی ہے، اوندی سیاسی حمایت اتیں مخالفت ݙوھیں کٹھے چلدن ۔۔ ونڈ ممکن اوں ویلھے ای تھیندی ہے جݙاں ہک وݙا سیاسی اتفاق بݨدے۔ ونڈ کنیں پیلھوں وݙے سیاسی طوفان اُٹھدن۔ سازشاں ستریندن۔ ڈائیلاگ تھیندن۔ سندھ دے بمبئی کنیں انج تھیوݨ اتیں نویکلا صوبہ بݨن کنوں پیلھوں کیویں ہندو مسلم فساد کھڑا تھی ڳیا؟ کیویں انڈٰین کانگریس اتیں مسلم لیگ دا کردار ریہا؟ کیویں سندھی قوم پرست خاص کر مسلمان زمیندار اشرافیہ انج قوم پرستی دی راہ گیدھی؟ کیویں سندھ دی مالی اتیں معاشی کفالت دا سوال چاتا ڳیا؟ اے سبھ تاریخ دا حصہ ہے اتیں میں ایندی تفصیل وچ نہ ویساں۔ چھڑا آکھݨ اے چاہنداں جو اے ہمہ گیر سیاسی اتفاق پیدا کرݨ ٻہوں اوکھا کم ہوندے اتیں ایندے وچ ٻہوں اٹکل اتیں ہوشیاری چاہیدی ہوندی ہے۔ ترائے، صوبائی ونڈ دی آئینی اتیں قانونی تیاری مُتوں اے ٻیڑی کݙاھیں نئیں پار چڑھدی ۔

اساں سرائیکیں صوبہ صوبہ ٻہوں کھیݙ گیدھی ہے۔ آؤ! ساہ جُھݨوں، نروار کروں جو اے کم کیویں توڑ پُچایا ونڄ سڳدے ۔۔۔ ایندے کیتے جوش دے نال نال ہوش دی لوڑھ ہے ۔ پنجاب دی ونڈ اتیں انج صوبہ گھنݨ کوئی ٻالیں دی کھیݙ نئیں، نہ اے چھڑا جُھمراں مریندیں ملسی۔ ونڈ اوکھی شے ہے اتیں وت ݙاݙھے کنیں ونڈݨ تاں سروں ای اوکھی ڳالھ ہے۔

اتہاس ݙسیندے جو ونڈ دا کݙاھیں کݙاھیں موقعہ بݨدے۔ مخالف کݙاھیں کݙاھیں پُک ݙیندے۔ اوں موقعہ کنیں جے فیدہ نہ چویجے تاں تاں وت بھانبھڑ بھئو اندھاریاں راتیں ہوندن۔ اڄ سرائیکیں کیتے پنجاب دی ونڈ دا موقع بݨدا ودے۔ ہک نکی جہیں دری کُھلی ہے۔ ریاست دی آپݨی بھیڑی، پنجاب دے حکمران طبقے دی اندرونی بھن تروڑ، ٻنہیں قوم پرستیں تحریکیں دی اُٹھدی اندھاری، سی پیک اتیں وٹیندی 'جیو سٹریٹجک' اتیں 'جیو اکنامک' صورتحال، انہیں سبھے تضادات اتیں عوامل نال سرائیکیں کیتے کُجھ سوجھلا تھئے، کوئی اُمید بݨی ہے۔

کیا اساں ایں ونڈ کیتے اپݨی تیار کیتی ہوئی ہے؟ ایں تیاری دا پیلھا مرحلہ تاں اوپرے ۔۔۔ مخالف دی سُنڄاݨ ہے۔ او کیا کریندا پئے؟ کیا چاہندے؟ کینجھے حملے اوندی پاسیوں تھی سڳدن؟

جݙاں دی انج صوبے دی مانگ بݨی ہے اتیں اوں سیاسی انتخابی رنگ گھیدھے تاں سرائیکی مخالف قوتیں دی ہکا سٹریٹجی ہے جو کہیں تراویں ایں مانگ کوں متفقہ نہ رہوݨ ݙویڄے۔ سرائیکیں دا ازلی مخالف رضا ربانی بیان ݙیندے جو صوبے تاریخی ہن اتیں اُنہیں دی مرضی مُتوں نئیں تروڑا ونڄ سڳدا ۔ کراچی دے مہاجر آواز چیندن جو ساکوں سندھ کنیں انج "مہاجر" صوبہ بݨا ݙتا ونڄے۔ محمد علی درانی اتیں نواب بہاولپور کُجھ دیر کیتے وت بہاولپور صوبے دی سٹیج ستریندن۔ نبویں دی جوڑی نواز شریف اتیں شہباز شریف اپݨی روایتی مکاری کریندیں ہوئیں آہدن جو چھڑی پنجاب دی ونڈ دی بجائے سارے صوبیں دی بھن تروڑ کریجے۔۔۔۔ مطلب رنگ وچ بھنگ پا ݙیوؤ۔ کُجھ ݙینہیں پیلھے حاصل بزنجو دی پارٹی دے ہک سینیٹر ڈیرہ غازی خان اتیں راجن پورکوں بلوچستان وچ رلاوݨ دا سوال چا ݙتے۔۔۔ اینویں لڳدے کراچی کنیں بولان تائیں پنجاب دی ونڈ دے خلاف ہک پوری سازش تیار تھی ڳئی ہووے۔

اڄاں اے اوپریں دیاں سازشیاں جاری ہن جو وت آپݨے سرائیکی لاݙلے میدان وچ آ ڳئین۔ ننویں صوبے دا جے ناں سرائیکستان نہ ہوسی تاں اساں اونکوں نہ منیسوں۔۔۔ ساکوں 23 ضلعیں دا صوبہ چاہیدا ہے۔ ایں کن گھٹ اساں سروں راضی نہ تھیسوں۔ احتجاج کریسوں۔ جے دیرہ اسماعیل خان اتیں ٹانک ننویں صوبے دا حصہ نئیں تاں ساکوں اینجھا صوبہ نئیں چاہیدا۔ اینجھے لاݙلیں کولہوں ہر ویلھے پُتلے سارݨ کیتے تیار ہوندن۔

تاریخ ٻہوں ظالم شے ہوندی ہے۔ اے اَڄ دی کیتی کرتی دا کل حساب گھندی ہے۔ ایندی ہک مثال خان عبدل غفار خان دی ہے۔ کانگریس اتیں مسلم لیگ ݙوہیں کوں اے پک تھی چُکیا ہئی جو پاکستان بݨدا پئے۔ نہرو اتیں پٹیل کٹھے تھی ہندوستان دی ونڈ دی حمایت چا کیتی۔ جے پتہ نہی تاں کلہا سرحدی گاندھی خان عبدل غفار خان کوں نہی۔ بجائے ایندے جو او ننویں حقیقتیں موجب پختون بچاؤ اتیں سیاست دا دھیان رکھے ہا، او گریٹر پختونستان دے خواب ݙیکھݨ لڳ پیا۔ نتیجہ اے نکھتا جو بعد وچ شکایت کریندا ودا ہئی جو "ساکوں ناہریں اڳوں سَٹ ݙتا ڳئے۔"۔۔۔

اڄ جے سرائیکیں کوں کوئی صوبہ ملدے تاں ݙو ڳالھیں صاف ݙسدیاں کھڑن۔ ہک اے جو صوبہ لسانی شناخت سودھا نئیں ملدا۔ ایندا ثبوت پارلیمانی جماعتاں اتیں مین سٹریم میڈیا ہے جیڑھے مر کنیں وی سرائیکی دا ناں نئیں چیندے۔ ایندا اے نئیں مطلب جو لسانی شناخت ناں ملݨ نال سرائیکی سرائیکی کھݙیڄݨ بند تھی ویسی۔ اے انہد مُرلی کومل تیور کہیں نہ کہیں سُر وچ ہمیش وڄدی رہسی۔ مطلب ناں دا جھیڑا صوبہ ملݨ باد وی جھڑا ونڄ سڳدے۔ ایہو ای اٹکل اتیں ہوشیاری ہے۔ ݙوجھا مسئلہ جغرافیہ دا ہے۔ اڄ جے تھولا ٻہوں سیاسی پارلیمانی اتفاق ہے تاں او چھڑا پنجاب دی ونڈ تائیں ہے۔ جے اساں ٹانک اتیں دیرہ اسماعیل خان دا مسئلہ چیندے ہئیں تاں ایندے نال ہک ننواں آئینی اتیں قانونی پنڈورہ باکس کُھل ویسی۔ پنجاب وچ وی جیڑھا جغرافیہ بݨدے، او ترائے ڈویژن (ملتان، بہالوہور، ڈیرہ غازی خان) دے نال میانوالی اتیں بکھر دے ضلعے بݨدن۔ میانوالی اتیں بکھر کیتے وی پیپلز پارٹی کوں دعا ݙیوؤ جو اوندے پارلیمانی کمیشن اتیں آئینی ترمیم وچ انہیں کوں شامل کر ݙتا ڳیا ہئی۔

حقیقت تاں اے ہے جو پنجاب دی ونڈ اتیں ننویں صوبے دی ساری آئینی اتیں پارلیمانی کھیݙ پیپلز پارٹی ای ستری ہے۔ 2008 دے الکیشن وچ کوئی سرائیکی صوبہ یا پنجاب دی ونڈ کیتے وݙی تحریک اتیں نعرہ نہی لڳدا پیا۔ پارلیمنٹ وچ کوئی آواز نہی اُٹھدی پئی۔ پیپلز پارٹی آپ خوردہ پنجاب دی ونڈ کوں صوبائی اسمبلی کنیں گھن قومی اسمبلی دے قراردادیں تائیں گھن ڳئی۔ وت پارلیمانی کمیشن بݨایا۔ اوں پارلیمانی کمیشن وچ سبھے سیاسی پارٹیں کوں شامل کیتا۔ تاج لنگاہ اتیں ٻنہیں سرائیکی قوم پرستیں کوں سݙیا۔ پارلیمانی کمیشن ہک متفقہ رپورٹ بݨائی جیندے وچ ناں کنیں گھن جغرافیہ، صوبائی اتیں قومی اسمبلی دے سیٹیں دی ڳݨتری، وسائل دی تقسیم جہیں ایشوز کوں طے کیتا۔ (کوئی آکھ سڳدے جو پیپلز پارٹی اے سبھ اپݨے سیاسی مفاد سانگے کیتے۔ اوں عقل دے اندھے یا بغض رکھݨ آلے کوں اے کون ݙساوے جو سیاست مفاد اتیں طاقت دے کھیݙ دے علاوہ ٻیا کیا ہوندی ہے؟)

پیپلز پارٹی دا اے سارا کیتا ہویا آئینی اتے پارلیمانی کم اڄ ساݙی ہک تݙ ہے۔ ایندی سُنڄاݨ کروں ۔ اے ساکوں ہک آسان راہ رستہ ݙیندے۔ مُڑ منڈھو آئینی اتیں پارلیمانی پروسس کرݨ رستہ کھوٹا کریسی۔ آئینی اتیں پارلیمانی حوالے نال ساݙا چھڑا ہکو مطالبہ بݨدے جو سینیٹ کنیں پاس شدہ پیپلز پارٹی دی آئینی ترممیم کوں قومی اسمبلی اتیں وت چھیکڑ وچ صوبائی اسمبلی کنیں پاس کرایا ونڄے۔ ساݙا ایندے وچ بچاؤ ہے۔ نواز شریف کنیں گھن رضا ربانی اتیں حاصل بزنجو جہیں ساݙے مخالف ایہو تاں مطالبہ کریندے کھڑن جو ننواں پارلیمانی کمیشن بݨاؤ جیڑھا صوبیں دی ونڈ کوں ݙیکھے۔۔۔او کمیشن ونݙ کوں کھٹائی وچ پیسی۔

ایں ساری دلیل کوں میں تاج لنگاہ نال اپݨی ہک کیتی ڳالھ مہاڑ ݙسݨ نال مُکیساں۔ اے تݙاں دی ڳالھ ہے جݙاں تاج لنگاہ کوں پنجاب دی ونڈ اتیں ننویں صوبے دے پارلیمانی کمیشن اسلام آباد پریزینٹیشن کیتے سݙیا ہویا ہئی۔۔ او ہک گیسٹ ہاؤس رہندے پئے ہئین اتیں فون کیتے نیں جو آؤ میݙے نال ملو۔ صالح مشورہ کروں جو کل پارلیمانی کمیشن اڳوں کیا ڳالھ کرݨی ہے؟ میں جݙاں اُنہیں دے کمرے پُڄا تاں کمرہ کتابیں نال بھریا پیا ہئی ۔۔۔ آئین، قانون، تاریخ ہر طرانح دیاں کتاباں ہئین۔ میں آکھے سئیں اے کیا ہے؟ آکھونے، " صوبہ دا سیاسی، آئینی اتیں قانونی کیس بݨاوݨ کوئی سوکھا کم ہے۔ اے پرکھ پرچول اتیں ریسرچ منگدے۔ صوبہ اینویں تاں نئیں ملدا۔" وت کئی ایشوز اُتیں ڳالھ تھیندی ریہی۔ چھیکڑ وچ میں پُچھیا جو " ناں اتیں جغرافیہ اُتیں کیا موقف گھنسو؟" اُنہیں میکوں ݙٹھا اتیں وت آکھیا۔ "ساݙی خواہش مطابق تاں صوبہ ساکوں نئیں ملݨا۔ میں ہک سیاست دان ہا اتیں اینکوں سمجھداں۔"۔