سرائیکی تے پنجابی دی لینگوئسٹکس دا وکھرپ ۔۔۔۔ وقاص بلوچ

 

سرائیکی تے پنجابی دی لینگوئسٹکس دا وکھرپ

وقاص بلوچ

نوٹ: اے سرائیکی زبان دی سُوبھ اے جو وقاص بلوچ جہیں نینگر سکالر  لینگوئسٹکس  جہیں اوکھے تے پریتی ڈسپلن وچ لکھݨ لڳ پئین۔ اے ہک اکیڈیمک سبجیکٹ ہے تے ایندے وچ پرکھ پرچول دے اپݨے سٹینڈرز ہن جنہیں کوں وقاص ٻہوں پورھئے نال ورتݨ دا اَہر کیتے۔ انہیں سٹینڈرز کنیں ہٹ جے تائیں ٻولی تے لہجے دے وکھرپ دی ڳالھ ہے تاں ایندا چھیکڑی معیار لوکیں دی اپݨے آپ تے اپݨی ٻولی دے وکھرپ دی سُدھ سُرت تے سُنڄاݨ ہے۔ ویسے وی لنگوئسٹکس دے اڄوکے ڈسپلن وچ زبان تے لہجہ دی ونڈ کوں مناسب نئیں سمجھیا ویندا جو اے ہک وادھوں تے تعصب نال بھَری درجہ بندی تے اُسری ونڈ ہے۔ ایں لکھت کوں ایں ونڈ کنیں ہٹ ایندے اکیڈیمک سبجیکٹ تے سٹینڈرز نال جے پڑھیا ونڄے تاں ودھیک فیدہ مند ہے)۔  

کجھ ݙ یہاڑے پیلھوں ہک یونیورسٹی وی لنگوئسٹکس دے سبجیکٹ تے  کانفرنس تھئی ہے جتھاں کجھ سپیکرز اے بیانیہ ݙتے جو ملک وچ فیصد پنجابی ٻولی  ویندی اے تے سرائیکی پوٹھوہاری، ہندکو سبھے پنجابی دے لہجے (ڈائی۔لیکٹس) ہن۔ ہک لنگوئسٹکس دی کانفرنس جتھاں جتھاں سائنٹفک معاملات دی توقع کیتی ویندے اے اتھاں اینجھے مفروضاتی بلنڈرز ماحول کوں غیر علمی بݨا ݙیندن۔ اساں اپݨے آرگومنٹس پیش کرݨ توں پیلھوں انہیں عزت مآب سپیکرز ہک سوال پچھسوں جو اے ایسسمنٹ انہیں دی چھڑی مفروضیں دی بݨیاد  یا ذاتی دلچسپی دی بݨیاد تے اے یا انہیں کنیں کوئی سائنٹیفک پروف وی اے؟ اردو تے ہندی جنہیں دی ٹوٹل مارفولوجی (صرف)، فونالوجی (صوتیات) تے سینٹکس (نحو)  ہکا اے، انہیں کوں تہاݙی ریاست کنیں رکھ ہر چھوٹا وݙا وکھری زبان منیدے پر سرائیکی تے پنجابی جنہیں دی ٹوٹل لنگوئسٹکس دا ایرا اپݨے ڈھنگ ڈھٻ نال قائم اے، او ہک زبان ہا ہکا زبان دے لہجے کیویں تھی سڳدن۔ ہݨ اتلی ڈسکشن کوں میں دلائل نال ڈسکس کریساں۔سبھ توں پہلے اے ڳالھ ذہن وچ رکھیجے جو زبان دی پرکھ پرچول دا پیمانہ لنگوئسٹکس دیاں ترائے لڑیاں ۔ مارفالوجی، فونالوجی تے سینٹیکس۔ کریندن۔ 

. ہک، سرائیکی انفلیکشنل زبان اے۔ پنجابی یا اردو ہندی وی انفلیکشنل زباناں ہن پر سرائیکی انفلیکشنز نال گنجلک اے۔ انفلیکشنز دا مطلب جیڑھی زبان وچ ٻہوں شَبد ݙو، ترائے یا وادھوں  "مارفیمز" نال بݨے ہوئے ہوون۔ سرائیکی "مارفولوجی" دی وُݨت  ݙیکھو ہک ترکیب اے جو "کینسے ویندے پئے"۔ ایندے وچ ترائے "مارفیمز" ہن۔ ایہہ مارفیمز " "کئے"، "نہ"، "ہیسے" دی انفلیکشن نال بݨے ہوئین۔ ٻیا اے جو اتھاں مارفیم "ہیسے" وچ اساں یعنی صیغہ جمع دی شاند وی ہے پئی جینکوں اساں "پرونامینَل " دی ٹرم نال جُڑیسوں۔ ایندا مطلب اے ہے جو مارفیمز یا شبدیں دے اوول وچ اسمائے ضمیر دا موجود ہووݨ تاں جو انج "پرونون" لکھݨ دی لوڑھ نہ پووے۔ جے اردو وچ ایندے نال رلدی ملدی ترکیب (فریز) لکھوں تاں او "ہم نہیں جارہے" ہوسی۔ نوٹ کرو جو اتھاں "ہم" لکھݨ" دی ہروں بھروں لوڑھ پوسی جِتاں ایندا معنی عالمانہ نہ رَہسی تے عامیانہ تھی ویسی۔ ہݨ ݙیکھو جو اے جملہ ہک پنجابی کیویں اَلیسی۔ " نیں سی جا رے" ۔ پنجابی زبان دی انفلیکشن سرائیکی کنوں ٻہوں گھٹ ہے۔ اتھاں سارے "مارفیمز" لگ بھگ انجو انج آکھے لکھے ڳئین۔ "نئیں" اپݨے آپ وچ ہک "فری مارفیم" اے۔ اینویں "سی" تے "جا" وی "فری مارفیمز" ہن، جݙاں جو "رے" ہک "باؤنڈ مارفیم" اے۔ ݙوجھے شبدیں وچ ایں ہک ترکیب وچ چار مارفیمز آئن پر او سارے وکھرے وکھرے کھڑن۔ مطلب پنجابی وچ انفلیکشنز ہن۔ انفلیکشن ہووݨ نال کوئی زبان وݙی یا چھوٹی نئیں تھی ویندی پر زبان دی وکھرپ ہروں بھروں نشابر تھی ویندے تے اے ڄاݨ کاری تھیندی اے جو ہک زبان دا ایرا ٻئی زبان کنوں انج اے تے اے کوئی "ڈائی۔لیکٹ" نئیں۔ ایں بݨیاد تے او ݙو انج زباناں ثابت تھی ویندن۔ 

ݙو، لسانیات یا لنگوئسٹکس دی ݙ وجھی اہم لڑی "سینٹَیکس" اے۔ جے ُاتلی ترکیب  کوں "سینٹیکس"  دے حساب نال ݙیکھوں تاں ڄاݨ تھیندی ہے جو انہیں دی "سینٹیکس" وی ہک ٻئے کنیں پوری وکھری اے۔ "کینسے ویندے پئے" وچ "کینسے" ہک نیگیٹو پارٹیکل دی حیثیت وچ پیلھوں آیا کھڑے تے نال "پرونامینل" دا سینس وی ہکے شَبد وچ موجود اے پر پنجابی وچ "پرونامینل" دا سینس ترکیب دی چھیکڑ وچ آیا کھڑے۔"جا" دا مارفیم ترکیب وچ "ٹینس" نال ایسپیکٹ نئیں ݙیندا پر سرائیکی دی ترکیب وچ ݙونہیں " ٹینس تے ایسپیکٹ" موجود ہن۔ 

 ترائے، اینویں اساں فونیٹکس تے فونالوجی تے آندے ہئیں۔سرائیکی دے تیجی دے اَکھر "ٻ"، "ݙ"، "ڄ"، "ڳ" پنجابی وچ موجود کائینی تے اے سرائیکی دے ایلن بیل دے سٹیڈرڈ ۔ معیار موجب "وائٹل" ہووݨ دا ہک ݙونگھا ثبوت اے۔ ݙوجھا ہک شَبد ݙیکھو "چھٹیاں"سرائیکی دے اکثرا سپیکرز "ویلر"، "ایل۔ویولر"، تے "بی۔لیبئل" آوازیں کوں "پلیٹیل [جے]" دے کٹھے ادا کریندن تاں جو اَلا دی ادائیگی دے ݙو وکھریں جاہیں (پلیسز آف آرٹی۔کولیشن) ہووݨ دے باوجود انہیں دی ادائیگی وچ کوئی فرق نئیں آندا۔ جیویں مثال کیتے ""ٹ" تے "ی" یا "ب" تے "ی" وغیرہ دی ادائیگی بلکل کٹھے کریندن پر پنجابی وچ ایندی ادائیگی کٹھے نئیں تھیندی۔ 

ایں اتلی ڈسکشن دی بݨیاد تے اساں اے دعوی کریندوں جو سرائیکی تے پنجابی دے بݨیادی لنگوئسٹکس فیچرز وکھرے ہن ، تہوں اے ہک ٻئے دے "ڈائی۔لیکٹس" نئیں بھل وکھریاں زباناں ہن۔ 

نوٹ اِن دی مارجن . چی گویرا دی ڈائریز وچوں کجھ چھیکڑی پَنے

 

نوٹ اِن دی مَارجن

(کونے وچ لکھے شَبد)

(نوٹ: اے لکھت چی گویرا دی ڈائری وچوں ہک ٹوٹے دی سرائیکی کاری ہے)

اوں نِکی جہیں پہاڑی وَستی وچ، رات ویلھے، اَسمان چودھاروں تاریں نال ٻلکدا کھڑیا ہئی۔ اینویں ڄاپدا ہئی جیویں ہک ݙونگھی چُپ تے پالے کارݨ اندھارا کتھائیں گُم تھی ڳیا ہووے۔ کیویں ݙساواں؟ اوں ویلھے میکوں اینویں لڳا جیویں ہر ٹھوس شے پگھر کنیں کہیں انتم آکاش وچ لُڑھ ڳئی ہووے، ساری آتم ہوند مُک ڳئی ہووے، اَساں کہیں اتھاہ اندھارے  رُل ڳئے ہووں۔ اوں ویلھے کوئی ہک اینجھی بَدلی دید وچ نہی ݙسدی ساکوں تاریں بھرے اَسمان دے سوجھل سوا کوئی ٻئی ݙکھالی ݙیوے ہا۔ ٻَلدے ݙِیوے دی روشنائی کجھ پَریں تائیں وَنڄ اَندھارے وچ گم تھیندی ویندی ہئی۔

پچھاویں نال اوں بندے دا مُکھ مُہاندرا نُشابر نہی۔ میں چَھڑا اونداں ٻَلکدیاں اَکھیں یا اوندے اَڳلے بَکھدے ݙند ݙیکھ سڳدا ہَم۔ میکوں اَڄ وی نئیں ڄاݨ جو اے اوں سَمے دا کمال ہئی یا اوں بندے دا مُہاندرا جئیں میکوں اوں بِشارت کیتے تیار کیتے۔ میں اینجھیاں ڳالھیں ٻہوں سارے بندیں کنیں پیلھوں سُݨ چکیا ہَم پر او کݙاھیں میݙے چیتے نہن کُھٻیاں۔ ساݙے نال ڳالہیندڑ او بندہ ہک ٻہوں دلچسپ کردار ہا۔ او یورپ دا وسݨیک ہئی تے نینگر ویلھے کنیں عقیدے دی چُھری کنیں بَچیا ہویا۔ او ڄانڈا ہئی جو ݙر بھئو دا رَس کیا ہوندے؟ اینجھا ݙر بھئو جیندے نال تساکوں اپݨی جندڑی دا مُل سُدھ پوندے۔ یورپ کنیں بھڄݨ پچھوں او ݙیس پرݙیس پھردا ریہا تے کئی خطرناک کاریاں کیتُس۔ ہݨ تے چھیکڑ وچ ایں دُور پریں دی وَسوں آن پڄیا تے ٻہوں دِھرت نال او سَزا جزا دے "مہا ویلھے" دا تانگھی ہے۔

کجھ بیکار شبدیں تے کئی دانشورانہ ڳالھیں پچھوں ساݙی کچہری مکݨ پئے ڳئی تے اساں اپݨی راہ گھنݨ دی سوچ پئے ڳئے۔ تݙاں او بندہ اپݨی خاص ٻالیں آلی کِھل کِھلیا جیندے نال اوندے چاراڳوں وَدھے ݙند ٻلکݨ پئے ڳئے۔

 اڳلا ویلھا لوکیں دا ہے۔ ہکے واری یا ہولیں ہولیں پر لوک ایں ملک تے ہر جاہ  تاڳت پکڑ ویسن۔

مَندی ڳالھ اے ہے جو لوکیں کوں ایں ڳالھ دی پڑھائت دی لوڑھ ہے جݙاں جو اے پڑھائت چھڑا اوں ویلھے تھی سڳدی ہے جݙاں او اپ تاڳت ور تھیون۔ او اپݨیں غلطیں دے کارݨ سِکھ سڳدن، اینجھیاں غلطیاں جیندے نال ٻہوں سارے معصومیں دی جان وَنڄ سڳدی ہے۔ یا شئیت نئیں، تھی سڳدے او معصوم جاناں نہ ہوون کیوں جو اُنہیں فطرت دے خلاف ہک مَہا پاپ کیتا ہوئے، مطلب او وٹیندے حالات نال ڳنڈھیج نئیں سڳے۔ او سارے جیڑھے آندے وٹاندرے نال نئیں ڳنڈھیج سڳدے، تُساں اَساں سبھو، اوں ݙڈھپ خلاف بد دعائیں کریندے مَرسوں جینکوں اساں آپ پکا کیتی رکھے۔ ایں ننویں اُساری کیتے ہک وݙی یوجنا (قربانی) کرݨی پوسی۔ مہا وٹاندرے (انقلاب) وچ کوئی وکھرپ نئیں ہوندا۔ اے لوکیں دیاں جاناں گِھندے، وت انہیں دے یادیں کوں ہک مثال بݨا، سَندر سَلو وانگ وَرت، انہیں دی راہ تے چلݨ آلے نینگریں کوں سُدھایا ویندے۔ میݙا اپݨا گناہ سبھ توں وݙا ہے۔ میں اپݨی ساری ایں کرت کاری تے ڄاݨ کاری نال مَرساں جو میݙی سبھو قربانی دا کارݨ ہک سَڑدی ڳلدی سولائزیشن دا ہَٹھ ہے۔ میکوں اے وی ڄاݨ ہے، تے اینجھی ڄاݨ وندی نال نہ اڳونہاں اتہاس وَٹیسی تے نہ میݙے سانگے تساݙے وچار، جو تساں وی اَنت اینویں مرݨے جو تُساݙی مُٹھی بنَد تے ہڑاٻی چِھکی ہوئی ہوسی۔ اے تُساݙی کرودھ تے پَھتکار دی نشانی ہوسی۔ تَساں کوئی بے جان علامت نہوے بھل ہک اینجھی وسوں دے وسݨیک ہاؤ جینکوں تباہ برباد تھیوݨے۔ کھکھر دی آتما تساݙے مونہوں ٻُلیندی ہے تے تساݙی کرت کاری کوں اڳونہاں کریندی ہے۔ تساں اینویں فیدہ مند ہاؤ جیویں میں ہاں پر تساں اݨ ڄاݨ ہاؤ جو اِیں وسوں کیتے تساݙی اے ݙات ۔ یوجنا کیتلا وݙا کم ہوسی۔ 

میں اوں بندے دے ٻَلکدے ݙند تے اوندے ہَڑاٻیں کنیں پُھٹدی او مُسکاݨ ݙِٹھی جیندے نال اوں ساکوں اڳونہے اتہاس دی ݙَس ݙِتی۔ اوندے کَنبھدے ہتھیں، دور پَریں کنیں آندی پُھسکار تے مُکلاوے دی اَلا میݙے پِنڈے سُرکار جیہاں کیتا۔ اوندے شَبدیں وچ رَلدی گُھلدی رات میکوں اپݨی پکڑ وچ گھن جھولی پا گیدھا۔ اوندے شَبدیں کنیں ہٹ میں ہݨ ڄاݨدا ہَم جو جݙاں "مہا آتما" انسانیت کوں ݙودشمن کیمپیں َونڈ ݙِتا تاں میں اوں ویلھے لوکیں نال ہوساں۔ میکوں ایندی پکی ڄاݨ ہے، میں اے ڳالھ اینویں ݙیکھ سڳداں جیویں رات ویلھے اے ڳالھ آسمان تے لکھی چَھاپی کھڑی ہووے. میں جیڑھا ہݨ تائیں اپݨے نظریے دے اوول وچ لُک چَھپ کنیں ریت رواج دا سائیکوانلائسٹ بݨا وداں ہَم، میں اینویں پٹدا رڑدا  پیا ہَم جیویں میں کہیں جن بھوت دے قبضے ٓا ڳیا ہوواں۔ اوں ویلھے میکوں اے پکی ڄاݨ تھئی جو میں بیرکیں خندقیں تے دھاڑ مار کریساں، میݙے ہتھیں رَت بھریل ہتھیار ہوسی تے میں اپݨی کاوڑ وچ ٻَلدا ڄَلدا ہر اوں دشمن دی ہتیا کریساں جیڑھا میݙے ہتھیں چَڑھسی۔ میکوں لڳا جیویں کہیں دریگھے پورھئے پچھوں میں کہیں ننویں ترنگ دی اݙار وچ ہاں تے میکوں اپݨا آپ مَہا وٹاندرے (انقلاب) دے بھانبڑ وچ سڑدا لڳا۔ ہک اینجھا مہا وٹاندرا جیندے وچ ذات گم تھی ویندی ہے، ہک اننتم پرائشچت دا سَمے ۔ ایں وچار نال میݙیاں ناساں پھنڈیج ڳئین تے انہیں وچ بارود تے رَت دی بو تے دشمن دی موت دا رَس ذائقہ آوݨ لڳ پئے۔ میݙا پنڈا لوہے وانگ اکڑیج ڳئے، بھیڑی کیتے اُشاک تے میں اوں مقدس جاہ ونڄݨ کیتے تیار جیندے وچ جیتݨ ہار پرولتاری دی زناور وانگ چیک ہک ننویں 

شکتی تے تانگھ دی پڑݙو بݨ ونڄے۔