Makhmoor Qalnadry: A Spontaneous Poet۔۔۔۔ Waqas Baloch

Makhmoor Qalnadry: A Spontaneous Poet

وقاص بلوچ

(مخمور دیاں نظماں میݙے ذہن دے انرجی زون کوں قوت ݙیندن تاں اے نظماں میں ݙینہہ رات وِرد کریندا رہ وینداں)

ادب وچ رومانویت تحریک دا بابا ورڈزورتھ آہدے شاعری تِند و تار جذبات دا ابڑغتی وِٹیج ونڄݨ ہے، ایندا منڈھ او احساسات ٻدھیندن جیہرے شانتی وچ کٹھے تھیندن۔ ایں تعریف کوں ݙیکھوں تاں ورڈزورتھ دے آپݨے علاوہ بہوں گھٹ شعرا پورے لہسن۔ اگر ایں تعریف کوں حق منیا ونجے تاں مخمور قلندری ایں تعریف دا بھرپور مزاج رکھدے۔ مخمور دی شاعری وچ چھڑے جذبات ہِن احساسات ہِن۔ ورڈزورتھ اے ڳالھ اوں ویلھے کریندے جݙاں انقلابِ فرانس، امریکہ دی آزادی دی تحریک اَتے سائنسی تے صنعتی انقلاب توں بعد انسانی موضوعی اقدار دی نفی پئی تھیندی ہئ۔ انسانیں دی جاہ مشیناں پیا گھندیاں ہَن، ہر شے کیلکولیٹ پئی تھیندی ہئ۔

ورڈزورتھ انگریزی ادب وچ رومانویت (فطرت، تخیل، جذبات، جمالیات وغیرہ نال آہنگ لٹریچر) گھن آوݨ چاہندا ہا۔ موضوعیت گھن آوݨ چاہندا ہا۔ انویں اَڄ دے برق رفتار دور وچ جتھاں انسانی اقدار تے سر مستی کتھائیں ڳل ڳئی ہے مخمور اتھاں ولا احساسات دا شعور ڈیوݨ چاہندے۔ اڄ جتھاں ہر شے کوں سائنسی ریشنلزم نال تولیا ویندا پئے اتھاں مخمور جذبیں دی ڳالھ کریندے۔

مخمور دے احساس شانتی وچ کٹھے تھیندن ولا نِتر کیں ٻاہرو نکلدن۔ مخمور ورڈزورتھ دے مسلک اتیں ہے ساکوں ݙسیندے جو شاعری تخلیقی شے ہے، ایندے کیتے سماجی رویے خاص ضروری کینی۔ ہر بندہ ایکوں آپݨے مزاج نال ورتیندے۔ شاعری وچ صرف انفرادیت ہوسی تاں شاعری چنڳی تھیسی۔ شاعری اجتماعی چیتے دا ناں نئیں۔ اے صرف فرد دے سکوت وچ حواس کٹھے کرݨ دا ناں ہے کہ فرد کلھا تھی کیں کیا سچیندے، اوندے حواس دی اوندی ذات نال کیݙی سنگھت ہے۔ جیویں شراب دا خمیر نال، موسیقی دے آلات دا ارتعاش نال سانگا ہے، سِجھ دا تپش نال اَتے پھلیں دا خشبو نال ایویں مخمور دی شاعری دا صرف شعریت نال سانگا ہے۔۔۔

میڈے نیناں کوں تس درشن دی

کوئی تس ہے اندر ٹردی ہے

کوئی درشن ہے جیہرا کرݨا ہے

کوئی ڳول ہے ڳول ہمیشہ توں

کوئی پَک ہے وہم دے ٻکل وچ

کوئی وہم ہے سامہݨے ݙسدا پئے

کوئی خواب ہے خواب اچ ہر شے ہے

کوئی نیندر اے خواب توں خالی ہے

کوئی ظاہر آڑ اچ باطن دی

کہیں روپ اچ آپ نظردا نئیں

ہر روپ اچ آپ نظردا ہے

کوئی ہے تاں سہی جیہرا ڈسدا نئیں

جئیں رنگ بھرے ہِن پراں وچ

جئیں کیڑا پالیا پتھر وچ

جئیں مرلی دے وچ سُر پاتے

جئیں گرو چیتے گُر پاتے

جئیں سِپی دے وچ دُر پاتے

کوئی سادھو دور پکارے وو

کوئی ہے تاں سہی جیہرا ݙسدا نئیں

جیہرا ݙسدا نئیں کوئی ہے تاں سہی

کیوں تس نئیں وسمی نیناں دی

شاہ جی پاݨی

خیر گڑھ توں ݙیراوڑ تائیں

ݙیراوڑ توں چانݨا تونڑیں

روہی دے وچ

رُلدے رہ ہیں

سِر وچ ریت اے

اکھیں اچ ریت اے

روہی اندر اساں روہی ساڈے اندر

تریہہ ہے مرشد

جی بھگت سئیں پاݨی حاضر

پاݨی حاضر

شاہ جی پاݨی

پوری روہی چھاݨ کیں آۓ ہیں

وݨ وݨ نال الیندے رہے ہیں

پیر فرید دی روہی اندر

ٹولھے تلے

سہی دی سِک وِسما کے آۓ ہیں

کہیں ٹوبھے وچ پاݨی کونی

کتنا سیک سڑیہہ ہے مرشد

تریہہ ہے مرشد

جی مخمور قلندری صاحب

پاݨی حاضر، پاݨی حاضر

شاہ جی صیب

مرید کوں آکھیے

پاݨی گھن آ

پاݨی آ گئے

ہکے جگ وچ کٹھا پاݨی

جگ دے نال گلاس الگ ہن

اتنی کاوڑ۔۔۔ اتنی نفرت

میں نئیں پیندا

میں نئیں پیتا

پاݨی کیویں کافر ہویا

اتلیں ݙو نظمیں کوں ݙیکھ کیں میں ہک ڳالھ ٻئی آکھݨ چاہساں کہ مخمور اِتھاں آپݨے ذہن نال، خیال نال، آپݨے جذبات دی ترجمانی پیا کریندے۔ اور ہک نظم وچ مختلف بحراں ورتیندے۔ ایں ورتارے کوں اساں جیکر مغربی لٹریچر دی عینک لا کیں ݙیکھوں تاں ایکوں اساں ode آکھسوں۔ ایہ سرائیکی وچ ہِک غیر روایتی طریقہ ہے جیہرا مخمور زبان کوں دان پیا کریندے۔ ایہ زبان وچ ودھیک سݨہپ گھن آوݨ دا رویہ ہے جیندی ضرور تعریف کرݨی چاہیدی ہے۔

میں جڈاں شاعری پڑھی ہے میکوں معکوسی شاعری (palindromic/mirror poetry) آپݨی اور چھِکیندی ہے۔ اینجھی شاعری جیندے وچ لفظ یا حرف یا سطراں اُپٹھیاں آپ کوں دُہراون اوکوں معکوسی شاعری آکھ سگدوں۔ ایکوں پڑھݨ نال ہمیشہ زبان کوں راحت تے دل کوں مٹھاس محسوس تھئ ہے۔ مخمور اینجھے شعر وی ورتا کیں آپݨی نظمیں کوں ہک نیچرل جمالیات بشکیندے۔ انہیں دی ہک کافی دا معکوسی شعر ڈیکھو

ساݙی چوڳ دا وارث اللہ، اللہ چوڳ دا وارث

اللہ چوڳ دا وارث، ساڈی چوڳ دا وارث اللہ

چار اپریل، بھٹو دی پھاسی تے طہور ... مشتاق گاݙی

4 اپریل، بھٹو دی پھاسی تے طہور

مشتاق گاݙی

چار اپریل 1979 دی سویل اَڄ وی میݙے چیتے وچ ہک فلیش بلب وانگوں ٻلدی ہے۔ اوں ویلھے میں تریجھی جماعت وچ پڑھدا ہَم۔ سَت سال دی عمرانہہ ہوسی۔ چار اپریل 1979 میݙی طہور (ختنہ) دا ݙینہہ ہئی۔ میکوں نئیں ڄاݨ میݙی طہور وچ میݙے پیو ایتلی دیر کیوں کیتی؟ رُجھیپا ہئی یا وت اُنہیں دی فرائیڈین منطق جو طہور ویلھے میں اوندے تشدد دا لاشعوری شکار نہ تھیواں۔ نئیں ڄاݨ۔ جو وی ڳالھ ہئی پر چار اپریل 1979 میݙی طہور دا ݙینہہ ستھیج ڳیا۔ سارے جُھڳے کوں وستی گاݙی ونڄݨا ہئی۔ طہور ساݙے جدی پُشتی پیرانہیں کرݨی ہئی۔ جی ٹی ایس دی بس اُتے سوار تھی ساݙا سارا جُھڳا تونسے کنیں بوہڑیں وستی دے اݙے پُڄیا۔ اُتھوں ساکوں ݙو میل دا پیدل پندھ کر کنیں اپݨی وستی پُڄݨا ہئی۔ میݙی عجیب حالت ہئی۔ سَت سال دی عمرانہہ چنڳی ڄاݨ سُنڄاݨ دی عمرانہہ ہوندی ہے۔ میکوں طہور دی ہک عجیب جہیں اچوی ہئی۔

جݙاں اساں بوہڑیں وستی دے اݙے پُجے تاں میں ݙٹھا اُتھاں بھانبھڑ بھوں اندھاری رات جیہاں سماں ہئی۔ ہک ٻُڈھا، میݙے پیو دا ڄاݨوں سُنڄاݨوں ساݙو آیا۔ اوں میݙے پیو دی ٻانہہ ہکڑی تے روندیں ہوئیں آکھیا: " بھٹو کوں ضیا پھاسی ݙے ݙتی ہے۔" اے سُݨ کنیں میݙی ماں تاں دھاڑ مار ݙتی۔ میݙے پیو دا رنگ پیلا تھی ڳیا۔ اوں اپݨے تھوڈ نپیڑے تے اَکھیں دو ہتھ گھن ڳیا۔ تھی سڳدے او نہہ چاہندا ہووے جو اساں اوندیاں ہنجوں ݙیکھوں۔

اوں ݙینہہ میݙی طہور ڳئی، پوری وسوں دی طہورتھی ڳئی۔ پورے اتہاس دی طہور تھی ڳئی۔ اساں سبھے ہک مومن ہتھوں وت مسلمان بݨ ڳئے۔ او مومن جئیں بھٹو دی لاش دا معائنہ ونڄ کرایا جو متاں اے طہور متوں ہووے۔

میموری سٹڈیز آہدن جو ہر ٹریجڈی ۔۔ المیہ ساݙی یادواشت وچ ہک فلیش بلب وانگوں بݨ ویندے۔ ہر چار اپریل کوں ایں یاد دا فلیش بلب میݙے چیتے وچ ٻلدے۔ ہر سال لڳدے میݙی ہک ننویں طہورتھئی ہے.

۔

مرتضٰی زاہد دی کتاب "ناٹک" اُتیں کجھ ڳالھیں ۔۔۔۔۔۔ وقاص بلوچ

مرتضٰی زاہد دی کتاب "ناٹک" اُتیں کجھ ڳالھیں

وقاص بلوچ

ݙو وَنک دے لوک ہِن جیکوں اساں پڑھیا لکھیا آکھ سکدوں ہِکاڑے او جیہرے سکول یونیورسٹیں وچ زندگی بھُریندن، اُتھاؤں سِکھدن۔ انہیں دی سوچ کتابیں اَتے انہیں دے مطالعے اُتیں منحصر ہوندی اے۔ ݙوجھے او ہِن جنہیں دی پڑھائی لکھائی اُنہاں دے مشاہدے اُتیں انحصار کریندی اے۔ ایہو مشاہدہ ای ہئ جئیں یونان کوں وݙے فلسفی ݙتن جیندے کارݨ یونان وچ ننویں تہذیب اَتے سِکھت۔علوم دا اَیرا ٻدھیجا۔ مرتضٰی زاہد یونیورسٹیں وچ ویلھا کائینی گذاریا پر انہیں دیاں گالہیں عالمانہ وُݨت نال ڳنڈھیل ہِن۔ بیان سادہ پر معنی خیز اے۔ انہاں دا ادب انہاں دے مشاہدے اَتے تجربے نال نشابر اے۔

مرتضی زاہد سئیں دیاں کہاݨیاں اساݙی گذریل وساخ دیاں کہاݨیاں ہن۔ اے اڄ دے وسیب دا نوسٹلجیا ہن۔ توڑے جو میݙا جم پل نِوے دے ݙہاکے دا اے جیندے کارݨ میں الیکٹرانک میڈیا نال ڳنڈھیل جڳ ݙٹھ پر وساخ جہیں ماحول دی چس نئیں چا ݙٹھی۔

مرتضٰی زاہد دی کتاب "ناٹک" میݙے اندرو میݙی تہذیب دے ایں گھاٹے دی تلافی کریندی اے۔ میکوں میݙے وَسبے دا ماضی ݙکھیندی اے۔ سئیں ہوݨیں دیاں کہاݨیاں پڑھ کے میکوں ایویں لڳے جو میڈے وچ یکدم میڈے ݙاڈے دا ویلھا اندوں وڑ ہووے۔ او ویلھا جݙاں کݨک کوں کھاد ناہی لڳدی، جݙاں اخبار اساݙی وساخ وچ آپݨی ملاوٹ کینا کیتی۔ ساݙی ساری کمیونٹی اساڈا سارا جڳ، اساڈا وَسبہ، اساڈی وساخ ہا۔ ساکوں کہیں پارلیمنٹ کہیں مشیر وزیر دی، کہیں فلم کہیں ڈرامے دی خبر رکھݨ دی لوڑھ کینا ہئی۔ اساں آپݨی وسوں نال ڳنڈھیل ہاسے۔ اݙاہیں ساݙے وچ طبقاتی ونڈ کینا ہئ، میراثی سردار دا ہِکو ڈوہڑا ہا، ہکا زبان ہئ، رَلے ٻہہکے کھاندے ہَن، ݙکھ سُکھ سانجھا ہا۔ مرتضٰی سئیں دے کہاݨیں وچ وکھرا سکون اَتے شانتی اے جیہری ساکوں ایں دور دے ݙکھیں کنیں ویلھا کر کے سکون دے آشرم گھن ویندی اے۔

انگریزی وچ ناول یا نثری ادب دا آغاز ڈینئل ڈیفو اَتے ہینری فیلڈنگ کیتا۔ انہاں دے ناولز کوں picaresque novels آکھیا ویندے۔ انہاں ناولیں وچ کہاݨی دے ڈھڳ سارے کردار ہِن اَتے انہاں کرداراں دے ٹرݨ پھرݨ نال اتھو دے ماحول نال دریہہ ساری جاݨ کاری تھیندی اے۔ جیویں جو ہینری فیلڈنگ دے ناول جوزف اینڈریوز نال اݙاہیں دے لندن دیاں ڳلیاں دا ڈھڳ پتہ لگدے۔ مرتضٰی سئیں دی ایہا خوبی انہیں نال متماثل ہے کہ چھوٹی جہیں کہاݨی وچ ٻہوں کردار پا ݙیندن اَتے انہیں دیں ڳالہیں نال پڑھاک ایں مِلخ دی تہذیب اَتے ایندے رنگ ڈھنگ دا چنگا بھلا واقف تھیندے۔

انہیں دی لکھائی دیاں فنی خوبیاں انہیں دے مشاہدے دی اصل پُھننگ ہِن۔ سئیں ہنڑیں دی کہاݨیاں دا پلاٹ زیادہ ڈانواں کینی ہوندا کیوں جو ساڈے وسبے وچ کُئی چتر چالاکی کینی۔ جیویں ساݙ ے لوکیں دا اندر سدھا سنواں اے، ایویں انہیں دی کہامی سدھی سادی اط۔ ایہا لکھاری دی خوبی ہوندی اط جو او آپݨے سبجیکٹ دا مزاج سمجھ کنیں کہاݨی وچ ورتے۔ آدی واس کہاݨی وچ ہر ماہݨو ہیرو ہوندے۔ اتھاں ہیروازم دا تصور خاص معنی نئیں رکھدا۔ اِت واسطے مرتضٰی زاہد دی کہاݨی وچ کُئی پروٹیگنسٹ کینی۔ اتھاں ہر ماہݨو ہر جݨا ہیرو اے۔ ایں سانگے پروٹیگنسٹ دا وجود انہیں دی خاطر کوئی خاص معنی نئیں رکھدا۔ انہیں دا ہر کردار کہاݨی کیتے اہم اے۔ ماہݨو سِدھے سادے لوک ہن انہیں وچ کئی عیاری مکاری کینی۔ انہاں وچ کوئی راؤنڈ ہووݨ دی خصوصیت معنی ناہی رکھدی اِیں سانگے مرتضی سئیں کہاݨی دے کرداریں کوں فلیٹ کریکٹرز دی کرت کاری نال ورتاۓ۔ لڳ بھڳ سارے کردار فلیٹ کردار ہِن۔ زیادہ تر کہاݨیاںخلاقی ڈھنگ ڈھالے دیاں ہن جیندے وچ وَسوں دی تاریخ دا اَہر موجود اے۔

مرتضٰی سئیں دا تھورائت ہاں جو انہیں میکوں اساڈے بُھلیے وساخ نال اساڈے تمدن نال سنجاݨ کرائی اے اَتے ایں جڑت دے دھاگے کوں ودھیک پکا کیتونے۔