Monday, 23 December 2019

Who is the M/Other of the Two? A Comparison of the Syntactic Systems of Punjabi and Siraiki by Junaid Hafeez




Who is the M/Other of the Two? A Comparison of the Syntactic Systems of Punjabi and Siraiki 

Junaid Hafeez
Introduction

Siraiki and Punjabi are two languages of Indo-Aryan family, spoken in Pakistan (Shackle, 1976). According to 2008 Census of Pakistan, 44.15% of the total population speaks Punjabi. Likewise, Siraiki is the language of at least 15 million people (Shackle, 1976). The history of the origins of these two languages is debatable. Supporters of each language are of the view that their language is more ancient than the other. Those who support Punjabi do not even consider Siraiki a separate language; they take Siraiki as one of the dialects of Punjabi spoken in the southern regions of Punjab. The given paper is an attempt at studying syntactic systems of Siraki and Punjabi by analyzing grammatical categories. It is hoped that this syntactic comparison between these two languages will give us a better idea about their origin. 

Literature Review/Background

Beames (1867) argues that Punjabi is the language of the area lying between the river Ravi and the river Bias. According to him, Punjabi is mere a dialect of Hindi that digressed from the standard Hindi language. He further proposes that Punjabi had been considered as a separate/autonomous language only because of its Gurmukhi script that has been invented to document sayings and lessons of Guru Nanak (1469-1538), the first Punjabi reformist. 

This theory is reinforced by the fact that one does not find any mention of Punjabi in Ain-I Akbari (Blochmann, H. (tr.). 1927), a sixteenth century document that discusses Akbar's administrative affairs in detail. Abu'l Fazl, Akbar's vizier has documented thirteen languages spoken in India, but he does not include Punjabi. On the other hand, it is stated by the Punjabi language supporters that Siraiki language did not have a script before the partition of the sub-continent. It is only after 1947 that Siraiki developed a script for itself, and hence, its birth is recent and that too has been fuelled by politics. 
However, Rasoolpuri (1980) argues that Siraiki has been written in Dev Nagri script in the past times. To support his claim, he quotes a saying that has been inscribed on the main gate of the ancient fort of Amrot in Bahawalpur district. The inscription translates into English as: 'This fort has been occupied by Jam Somro, and Jam Somro arranged repairs of this fort in 1491 A.D.' Abdul-Haq (1977) contemplates that Siraiki was the lingua franca in the sub-continent. He supports his claim by consulting Grierson's Linguistic Survey of India (1967). 
Smirnov (1975) proposes that though Siraiki is kindred to Punjabi, it has many distinctions: Punjabi is an analytical language whereas Siraiki contains many synthetic forms. It has also been argued by Grierson (1967) that he collected language samples from Sindh, which share resemblances with the language spoken in the neighborhoods of Dera Ghazi Khan. Abdul-Haq (1977) interprets this finding to argue that Siraiki linguistics is different from Hindi or Punjabi because its origin lies in Dravidian languages, not in Indo-Aryan languages. 
Present Study
The present research studies the syntactic systems of Punjabi and Siraiki languages. As it has been documented in literature review the origin of these two languages is controversial for political reasons. They share many similarities and differences in terms of grammatical categories. The given study would help the readers in getting a fresh insight into the syntaxes of these two languages. It is by looking at the syntactic systems that one can formulate a hypothesis about their origin. 
The original plan to collect data was to record Punjabi and Siraiki utterances by three informants. Three informants studying Siraiki literature at Bahauddin Zakariya University were chosen. The other three informants were studying Punjabi literature for Civil Service Exam. Two informants from each group were native speakers of their respective mother tongues (Siraiki/Punjabi), while the remaining two were Urdu speakers. When the researcher approached the informants, they were somehow hesitant to record their voices. All efforts to convince them of the privacy of these conversations went futile. So, an alternative strategy had to be developed. The informants were asked to discuss grammar in an informal manner. Following the research ethics, the conversation was not recorded, though the informants allowed the researcher to take notes. They discussed various grammatical categories of both the languages. 
Significance and Delimitation:
Previously, a large amount of work has been done to trace out the evolution and history of Punjabi and Siraiki languages. The work is appreciable, but its nature is more evaluative than scientific. Owing to the politics involved, the scholars in the past have exaggerated the status of their respective languages by coining hyperbolic statements in their favor, and simultaneously passing derogatory understatements about the 'rival' language, or the language of their 'opponents' (See Abdul-Haq's Siraiki Zaban aur Us Ki Hamsaya Ilaqai Zabanain). The present study is aimed at studying the syntactic systems of the two languages without declaring one superior to the other. 
As a linguist, the researcher believes in equality of languages and believes in the scientific study of language, which is free of human biases and emotions. It is hoped that the given study would encourage the research scholars to follow the same scientific spirit of descriptive linguistics in the perusal of regional/national/international languages. 
In determining the limits of the study, the first delimiting factor is the number of participants. Since the number of informants is limited, it would not be possible to cover all the grammatical categories of these two languages. Also, all the informants are not equally trained in linguistic knowledge of grammar. Four of the informants--whose mother tongue is either Pujnabi or Siraiki--have been explaining grammatical rules on intuition. The remaining two Urdu speakers only have the course textbooks at their disposal to explain regularities and irregularities of Siraiki and Punjabi. 
Results and Discussion
The results and disuccsion based on the notes jotted down during the conversations can be summarized as follows: 
Word Order
Both Punjabi and Siraiki follow the same word order of SOV (subject-object-verb). 
Punjabi: Aslam (S) khana (O) khanda (V) piya hai. 
Siraiki: Aslam (S) khana (O) kh'nda (V) paey. 
Aslam is having his meal. 
Sometimes, the word order might be changed in both the languages for the purpose of stress. 
So, the sentence may start with an object (O) or a verb (V) as follows: 
Punjabi: khana (O) khanda (V) piya hai Aslam! (S) 
Siraiki: khana (O) kh'nda (V) paey Aslam! (S) 
Punjabi: khanda (V) piya hai khana (O) Aslam! (S) 
Siraiki: kh'nda (V) paey khana (O) Aslam! (S) 
Postpositions
Both Punjabi and Siraiki have postpositions instead of prepositions. Notice the position of 'preposition' that is connecting two nouns in the following examples: 
Punjabi: Kitaab maiz tay (postpoistion) pai ay. 
Siraiki: Kitaab maiz tay (postposition) laa'thi ay. 
It would now be clear to the readers that why connecting words like 'tay' are called postpositions in Siraiki and Punjabi. Compare the above utterances with the following English translation for a clear understanding of preposition and postposition. Unlike Siraiki and Punjabi, here the preposition 'on' is positioned between two nouns for establishing a relationship between them: 
The book is lying on the table.
Sounds
Siraiki possesses some specific phonetic sounds which are not present in Punjabi. After the partition of India, Punjabi has been written in Urdu script in Pakistan, and hence the Urdu alphabets are considered sufficient for writing Punjabi. However, for Siraiki, we need to add five (5) extra alphabets to the Urdu script. These sounds are closer to the Urdu sounds of | b |, | j |, | d |, | g |, and | n | with the difference that the Urdu sounds are exhaled and the Siraiki sounds are inhaled. 
Gender
 Punjabi and Siraiki distiguish two genders: masculine and feminine. In case of Punjabi, the masculine nouns end in unaccented ā, the feminine nouns end in ī. For example, khotā, khotī (male donkey, female donkey); kuttā, kuttī, (dog, bitch) etc. In Siraiki, the second last alphabet of a masculine noun is characterized by a 'paish', and by a 'zair' in case of a feminine noun. For example, 
Chohor ku'n khana diyo. (Give food to the boy.) 
Chohir ku'n khana diyo. (Give food to the girl.) 
The same rule applies to the words borrowed by Saraiki from other languages. For example, have a look at the treatment of an Urdu word 'bay sharam' (shameless) in Siraiki language: 
Bay sharom, roti kha ghin! [Shameless (boy), have your food!] 
Bay sharim, roti kha ghin! [Shameless (girl), have your food!] 
Number
 Siraiki and Punjabi share two numbers: singular and plural. Both the languages share many common rules of making plurals. For example, in both languages, the masculine singular nouns ending in 'a' can be made plural by adding 'ay': gorrha/ghorrhay (horse/horses), banda/banday (man/men), larka/larkay (boy/boys) etc. Similarly, the feminine singular nouns of both the languages ending in 'i' can be made plural by adding 'yan': chachi/chachiyan (aunt/aunts), dhi/dhiyan (daughter/daughters), nani/naniyan (grand-mother/grand-mothers) and so on. 
However, there is another rule in Siraiki language for making plurals. It has been discussed earlier that a masculine singular noun in Siraiki is characterized by a 'paish' on its second last alphabet while a feminine singular noun by a 'zair'. A masculine singular noun can be made a plural masculine noun by replacing its 'paish' with 'zabar' while a feminine singular noun can be made a plural feminine noun by adding 'ain' at the end of singular while maintaining the 'zair' on its second last alphabet. Hence, 'chohor' (singular) becomes 'chohar' (plural), and 'chohir' would become 'chohirain.' 
Ay chohor kon hey? (Who is this boy?) 
Ay chohar kon hin? (Who are these boys?) 
Ay chohir kon hey? (Who is this girl?) 
Ay chohirain kon hin? (Who are these girls?) 
Person
Seraiki and Punjabi, like English language, have three persons: first person, second person, third person. Like Urdu, Seraiki and Punjabi do not have gender discrimination in the grammatical category of persons. For example, 'o' is used for singular/plural third person regardless of masculine or feminine noun. 
Punjabi: O khana khandi pai hai. (She is having her meal.) 
Punjabi: O khana khanda piya hai. (He is having his meal.) 
Punjabi: O khana khanday pai nay. (They are having their meals.) 
Same is the case for Seraiki language. 
Case
 Seraiki and Punjabi have five cases for the persons mentioned above: direct, oblique,possessive, locative and instrumental. In Seraiki, for second person singular, they can berepresented as tuun, taiku'n', taida, tai'n which and tai'n kanu'n respectively. In Punjabi, direct and oblique cases are common while the rest are employed rarely. Theinstrumental case is used in the plural form of some nouns like hatthīṃ meaning hatthāṃ nāl (with hands or using hands). Examples of plural locative forms are piṇḍīṃ (in villages) from piṇḍ (village). 
Suffixes
 Seraiki has unqiue feature of suffixes which perform multiple functions of subject and object. They can even change the tense and type of sentence. This feature is not found in Punjabi. Have a look at the following examples: 
Siraiki: Maray'sin'is. (They would beat him.) 
Punjabi: oh ono maran gay. 
Siraiki: Maray'sin'ain. (They would beat them.) 
Punjabi: oh ona nu'n maran gay. 
Siraiki: Maray'sway. (They would beat you.) 
Punjabi: oh thuwano maran gay. 
Siraiki: Maray'sum. (They would beat me.) 
Punjabi: oh mainu maran gay. 
Siraiki: Maray'sin'ya! (Beware, they would beat him!) 
Punjabi: Khabardar, oh ono maran gay! 
Siraiki: Maray'sum's. (I would beat him.) 
Punjabi: main ono maran ga. 
Those who argue that Siraiki does not belong to Indo-Aryan languages put forward this particular aspect of Siraiki to support the claim that Siraiki belong to Dravidian family of languages and hence is much older than Hindi, Urdu, Punjabi or any other languages invented upon the arrival of Aryans to the sub-continent. 
Conclusion
The given linguistic study was conducted in order to have a better insight into the syntactic systems of Punjabi and Siraiki. As it has been documented, Siraiki and Punjabi show resemblances in their syntactic patterns, yet, each language has its own canon of exceptions and norms when grammatical categories are explored. The given study strengthens the concept of universal grammar i.e., all the languages of the world have something common in their structures. The similarities shared by both the languages in their syntax can be related to the fact that lingual habits of speech communities living together influence each other. Though the origin of both the languages is debatable, it is a historical fact, that the Punjabi and Siraiki speakers have been living together and trading with each other for centuries. Sharing the common climate, geography, material/non-material culture, and means of production definitely produces a common worldview of the members speech communities to the extent that it is visible at the level of syntax. It is hoped that the linguists would further explore these two languages in future with the linguistic spirit of neutrality. 
References
Abdul-Haq, M. (1984). Siraiki Zaban day Qaiday Qanoon, Multan: Siraiki Adbi Board. 
Abdul-Haq, M. (1977). Siraiki Zaban aur Us Ki Hamsaya Ilaqai Zabanain, Multan: Siraiki Adbi Board. 
Blochmann, H. (tr.). (1927). The Ain-I Akbari by Abu'l Fazl Allami, Calcutta: The Asiatic Society 
Beames, J. (1867). Outlines of Indian Philology with A Map Showing the Distributionof Indian Languages, Calcutta: Wyman Bros. 
(2008). Census of Pakistan retrieved from http:// statpak.gov.pk on June 22, 2012. 
Grierson, G. A. (1967). Linguistic Survey of India, Delhi: Motilal Banarsidass. 
5 of 6 2/8/2019, 10:47 AM 
EBSCOhost http://web.a.ebscohost.com.proxy.lib.uwaterloo.ca/ehost/delivery?sid=e4... 
Rasoolpuri, M. A. (1980). Siraiki Zaban, Unda Rasmulkhat Te Awazan. 
Smirnov, U. A. (1975). The Lahndi Language, Moscow: Nuka Publishing House. 
Shackle, C. (1976). The Siraiki Language of Central Pakistan: A Reference Grammar, London. 
Wagha, A. (1980). The Siraiki Language: Its Growth and Development, Islamabad: Dderawar Publications. 
Junaid Hafeez, B.A. (Hons.), M.Phil. Scholar Department of English, Bahauddin Zakariya University, Multan, Pakistan, proem86@hotmail.com 

(Published in “Language in India”, Dec 2012, Vol. 12, Issue 12, p72-79)



Sunday, 15 December 2019

بُݙدیاں کندھیاں، اُڄڑدیاں جھوکاں ۔۔۔۔۔ فدا حسین گاݙی


بُݙدیاں کندھیاں
 اُڄڑدیاں جھوکاں 
 فدا حسین گاݙی
ساݙی گاݙیں دی وَستی نَئیں بُغلاݨی والی دی کندھی اُتے ہے، بَھل ہئی۔ ٻن دے نال اَتے جُھڳیں کنیں سو گز گھٹ فاصلے دی پاسوں سَرینہیں دے وَݨ ہائن۔ اوں زمانے کھوہ وستی کنیں ݙو ترائے فرلانگ دور ہئی اَتے ہک اَستاوا پاݨی دا بھر کے بندے دَھاندے ہَن۔ آہدن اُوں ویلھے پھوڳ ناں دے بندے ٹانگیاں بھر بھر اِنہیں سَرینہیں کوں پاݨی پلا کنیں وݙا کیتا ہئی۔ اُوں ویلھے اُنہالے دی گرمی وچ اِتھاں وݙا  روݨق میلہ ہوندا ہئی۔ کم کار کنیں فارغ تھی، روٹی کھا کے ہر ٻُڈھا جوان اپݨا کھٹڑا چا، اِنہیں سَرینہیں ہیٹھ آ سُمدا ہا ۔ݙاݙا حسّو، اللہ بخشسس ، الف لیلیٰ یا داستان امیرحمزہ کَچھ وچ پا، کھٹڑا چا کنیں آ ویندا ہا۔ اے قصے سُݨاوے ہا یا ہک ڳالھ دے ثبوت وچ کلیلہ دَمنہ دا کوئی قصہ اپݨی ثقافت دا رنگ چوکھا چڑھا کنیں سݨاوے ہا۔ او بندے جنہیں کوں کھٹڑے سَٹݨ دی جاہ نہی مِلدی او بھیݙیاں کھیݙن ہا یا وت پھیگݨی پُھدک، تݙاں تاس نہی آئی۔

ساوݨ رُت ہئی۔ نَئیں وچوں کُجھ جوان اَجڑ ٹپیندے پئے ہَن۔ پچھوں ڳائیں دی کھیر آندی پئی ہئی ۔ اُتوں وَنو وَن دے جھڑ بَدل دیاں ٹُکڑیاں پرکھاریاں تھی تھی ول ڄم ویندیاں ہَن اَتے ہک چھیڑو ڳاندا پیا ہا۔ اُوندا ہک مصرعہ ایں سارے منظر سُودھا، اپݨے سارے اثر سمیت میکوں یاد ہے۔

اللہ ساݙی ٻنی وَسائےپہلی دَھمک تَندُولے والی

دَرّے اُتے پہاڑ دی کَچھ وچ مُندراݨی شہر کنیں کُجھ اُتوں پتھر چا چا کے ہک ٻن ٻدھیندے ہاسے۔ ٻَن کینکوں آہدن؟  کیویں ٻَدھی ویندی ہئی؟ رحیم داد بابر چپڑاسی کیویں ٻن ٻدھݨ آلیں کوں دیر نال آوݨ اُتے کَن پکڑا کنیں اُنہیں دی کنڈ تے پتھر رکھیندا ہا؟ او ویلھے تݙاں لفظیں وچ قید کیتے ڳئے ہن۔ اَڄ نہ او لفظ ریہن نہ اُوں سَمیں دا جادو۔ کمارے کراوݨ کیتے جتھاں رودکوہی دا چپڑاسی ہوندا ہا، اُتھاں ہر پتی دے پاسوں ہر نمبردار دا چُݨیا آدمی ہوندا ہا جیکوں ”مہمار“ آَہدے ہن۔ اے کمارے کراو ݨ دا ہوکا ݙیندا ہا۔

سکندر ناں دا آدمی بغلاݨیں کنیں آوے ہا۔ اے آدمی ٻہوں دَبنگ اَتے کُراڑی آواز وچ ہُوکا ݙیندا ہا۔ اُوندا ہُوکا اَڄ وی اپݨے تا ثرات سُودھا یاد ہے۔ اے ݙسݨ کیتے جو فجر کوں وَستی کنیں ݙاہ میل چھینل پہاڑ دے بغل وچ کل ٻن ٻدھݨ وَنڄائے، او ہوکا ݙیوݨ کنیں پہلے اے آکھے ہا:
رولے   ݙے    نہ  پاݨی
روندے رݙ تے چولاݨی

اَڄ نہ ساݙی وَستی دا، نہ رݙ اَتے چولاݨی دی آبادیں دا کوئی آدمی اُوں ویلھے دے درد کوں سمجھ سنڳدے۔ لَݙ ڳئیں دے خالی کھولے کجھ نئیں ݙسیندے۔ لفظ باقی ہِن، کیفیتاں باقی نئیں۔ اَڄ تاں اے موضع رݙ اَتے چولاݨی باغ بہار ہِن، اُوں ویلھے تاں گڑکاں اَتے کھݙاں ہوندے ہائن ۔

اے اَزلی تسے، ساݙی عمراہ دے دریا دی مݨ اُتے وَسدے لوک ڄاݨ سنڳدن جو  پوہ دی رات کُھوہ دی ڳادھی اُتےٻَہہ، دُھسا پا کنیں رَڑھ راہی کیویں کیتی ویندی ہئی؟ اواندھے کیویں وَلائے ویندے ہن؟ بُھرڄل، ڈھینڈھا، کانڄݨ، چکلی، چکل اَتے ٹھاکݨ چا ہوندی ہئی؟  اَتے اُوں ویلھے تیݙے کُھوہ تے آئیاں دا کیا تاثر ہوندا ہئی ؟  کوئی کیویں کُھوہ تے آندی ہئی؟ وعدے دے کُوڑے کنیں چَھلے کیوں اَ تے کیویں منگئے ویندے ہن؟ یا کوُنجاں دریا دی لام گِھن کنیں کیویں اُݙردیاں ہن؟

میں اے نمہی پیا آہدا جو او چنڳے وقت ہن۔ میݙا اے مطلب وی نئیں جو او گندے وقت ہن۔ میݙا مطلب تاں چھڑا اِتلا ہے جو او ویلھے وی ہئین اَتے ہُݨ ہُݨ نال ہے۔  اُوں وقت دیاں وَرتارے دیاں اپݨیاں شئیں ہن۔ اُوں ویلھے دیاں اپݨیاں کہاݨیاں اتے لوک ڳاوݨ ہَن۔ اَڄ او شئیں نئیں ریہاں۔ او لفظ ہوا وچ رَل کے ہوا تھیندے ویندن۔ اَڄ او ماحول نئیں، اُوں ماحول اَتے آس پاس دے تاثرات اَتے کیفیات نئیں۔ او رَڑھ راہی دا سماج ہا ۔ اُوں سماج دی دُعا ہئی ” اللہ گھوڑے جوڑے ݙیوے“۔ اَڄ نہ گھوڑے اَتے جوڑیے منگئے ویندن، نہ "ݙدھ پُتر والا تھیویں" دی دُعا اُوں کیفیت وچ ݙتی ویندی ہے۔ اَڄ نہ جوڑے ہِن نہ درے ہِن، نہ ہَل ہَن نہ ہَلی وَدھے دی دُعا ہے۔ اے سارا کُجھ تکھیں تکھیں بدلدا پئے اَتے ضرور بدلݨے۔

ایں ساری صورت دا نتیجہ اے تھیندا پئے جو ساݙا سارا ماضی ایں طرانح ختم تھیندا پئے جو ایندا کوئی اَیرا، کوئی نشان باقی نئیں پیا بچدا۔ اَساں ݙور کٹی پتنگ تھیندے ویندے ہئیں۔ وقت لفظیں وچ قید تھی کے گُزریں زمانیں دے اَیرے  ݙکھلیندے۔ لفظ لکھت پڑھت وچ آ کے باقی رہندن۔ اے لفظ، اے ماء ٻولی ساݙی تہذیب اَتے ساݙے کلچر دا نوےّ فیصد حصہ ہِن ۔

ساݙا اے نوّے فیصد کلچر ایں واسطے مِٹدا پئے جو اساں پہلے جنمیں وچ کوئی گناہ کیتا ہا۔ اڄ او گناہ نئیں بخشیندا پیا۔ اے گناہ ہئی آزادی دی چاہت دا، اے گناہ ہئی اپݨی دھرتی اُتے ساول ݙیکھݨ دا۔ اے گناہ  ہئی اپݨے کلچر کوں پَھلدا پُھلدا اَتے ساول ݙیکھݨ دا۔ آہدن ”ݙائݨ تاں ڳئی، ݙند سٹ ڳئی ۔ سامراجی تاں ڳئین پَر اپݨی بیورو کریسی چھوڑ ڳئین۔ اے ݙند تلوار کنوں تکھے اَتے وال کنوں پتلے ہن۔

اسلامی جمعیت، مذہب، وسیب اَتیں تعلیم


 اسلامی جمعیت، مذہب، وسیب  اَتیں تعلیم


فدا حسین گاݙی

صدیں کنوں پڑھݨ پڑھاوݨ دا عمل جاری اے۔ اَج وستی وَستی، نگر نگر، سکول اے۔ کالج اَتے یونیورسٹیاں ہِن۔ کل پڑھݨ پڑھاوݨ دے ایں عمل کوں مذہبی تقدس حاصل ہئی۔ ہندؤیں، ٻُدھیں، یہودیںِ عیسائیں اَتے مسلمانیں، سبھیں مذہبی عبادت گاہیں دے نال نال سکول دا وی اجراء کیتا ہویا ہئی۔ یونان اِچ اکیڈمیاں قائم ہِن۔ پُراݨے وقتیں اِچ جیوݨ دے ٻنہیں شعبیں وانڳوں ایں شعبے اِچ وی ذاتی پاکیزگی، ݙوُجھی دنیا اِچ مکُتی دی خواہش اَتے ہیرو ازم اُتے زور ݙتا ویندا ہئی۔ نالو نال اے تعلیم روزگار اَتے چنڳی زندگی دی ضمانت وی ݙیندی ہئی۔ یونان اِچ مذہبی جذبات اُتے سماج کوں نئیں اُسارا ڳیا۔ اُتھاں علم دی خاطر علم دے ذریعے چنڳے شہری پیدا کرݨ مقصود سمجھا ویندا ہئی۔ اڄ پاکستان اِچ تعلیم دے متعلق چار نظرئیے ہِن۔


1۔ عاقبت اَتے اڳلے جہان دی بہتری کیتے تعلیم ہووے۔
2۔ روزگار دے حصول کیتے پڑھایا ونجے اَتے تکنیکی مہارت حاصل کیتی ونجے۔
3۔ چنگے شہری بݨݨ کیتے اَتے ریاست دے استحکام کیتے پڑھایا ونجے۔
4۔ فرد دے صلاحیتیں کوں پوری پوری طرحاں پَھلݨ پُھلݨ اَتے انہیں دے حصول اِچ رکاوٹیں کوں ہٹایا ونجے۔

ساݙا سماج یقین کرݨ کیتے انہیں چاریں (4) مقصدیں اُتیں یقین رکھیندے۔ جِتلے توڑیں پہلے مقصد دا تعلق اے اَڄ دی سوسائٹی اِچ اے ممکن کائنی جو رُوح اَتے عاقبت دی بھلائی کیتے کجھ کیتا ونجے ۔ روح چاء ھوندی اے؟ بھلائی کیڑھی گالھ اِچ اے؟ ایندا فیصلہ نئیں تھی سنڳدا۔ سماج دے گروہیں دی نجات تے روح دی نجات دی گالھ انجو انج ہے۔ ساݙے سماج اِچ ایں پُراݨے حوالے نال زور زیادہ ”جمعیت“ ݙیندی اے اَتے جمعیت ایندی آڑ اِچ، ایندے بہانے تعلیمی اداریں اِچ فاشزم کوں رواج ݙے کے، آپݨی بالادستی قائم رکھی ودی اے۔ اَتے ایں بالادستی دے قائم رکھݨ دا ہر ویلھے اَہر کریندی اے۔ اے جݙاں وی اسلامی تعلیمی نظام دی گالھ کریندی اے، ایندا مقصد اِیتلا ہوندے جو او مذہب دے حوالے نال دھونس ڄما سنڳے۔ مذہب دے حوالے نال فاشزم کوں رواج ݙے سنڳے۔ فاشزم دا سدھا مطلب اے ہے جو مذہبی یا نسلی تعصب کوں ہوا ݙے کے لوکیں کنیں سوچ سمجھ کھس کنیں، اُنہیں کوں تشدد دے ذریعے جانور بݨایا ونج سنڳے۔اِنہیں کنوں سوچ اَتے اختلاف دا حق کھس گھدا ونجے ۔ (اختلاف کرݨ آلا کافر اے اَتے منݨ آلا مسلمان) ایلے ویلے پاکستان اِچ پڑھݨ پڑھاوݨ کیتے کتاباں، نصاب اَتے طریقہ تعلیم سبھ کجھ ایں فاشزم دے حق اِچ ہے۔ موجودہ سکولیں اِچ کتابیں کوں طوطے آلی کار رَٹا لوایا ویندئے۔ ایں رَٹے کیتے ٻالیں دی کھَل لہائی ویندی اے اَتے جیڑھا رَٹے اِچ چنڳاں ہووے اونکوں انعام ݙتا ویندے۔ ایں ساری مار کٹائی اَتے انعام اِکرام دی فلاسفی اوہا اے جیڑھی جو ہک جانور دی تربیت دی اے۔ اساݙے پرائمری سکولیں اِچ تعلیم دا رنگ مذہبی اے۔ 

ساݙے یکے سماج اِچ بے ایمانی آ ڳئی اے۔ ایں کیتے سکول ماسٹریں اِچ وی بے ایمانی آ ڳئی اے۔ ٻالیں دے پڑھاوݨ دو کوئی توجہ نہیں ݙتی ویندی۔ خاص کر جماعتِ اسلامی دا اثر پڑھݨ پڑھاوݨ اُتیں ایں کیتے وی گندا پوندا پَئے جو پرائمری تعلیم اِچ سائنس رٹوائی ویندی اے۔ سائنس دے چھوٹے چھوٹے تجربے اَتے انہیں تجربیں اَتے اصولیں اُتے، چھوٹیاں موٹیاں شئیں بݨا کراہیں پڑھݨ اَتے پڑھاوݨ کوں عمل وچ گھن آوݨ، پڑھݨ آَلے دی شخصیت دا حصہ بݨاوݨ دا ناں اِی سائنس ہے ۔ پر اِتھاں سائنس وی انھیں خیالیں اَتے اصولیں دا مجموعہ بݨ کنوں رہ گئی ہے جینکوں اساں عمل اِچ نِسے ورتیندے۔ اساں انج شخصیت ہئیں، علم اساݙی شخصیت کنوں انج ہک جانکاری اے۔ ݙوجھی گندی گالھ اے ہے جو اساں مذہب اَتے اسلام دے ناں اُتیں جیڑھا تشدد کریندےھیں، اے تشدد اَتے سختی لوکیں کوں مذہبی اَتے اسلام نال منفی صورت اِچ جڑیندی پئی اے۔ تریخ گواہ اے جو مذہب، ترغیب اَتے تبلیغ دی وجہ کنوں لوکیں اِچ مقبول تھئین ۔ سلطنت روما اِچ جیڑھا عیسائی ہووے ہا اونکوں بھا اِچ سٹ ݙتا ویندا ہئی۔ اوہا سلطنت روما ہئی اَتے اُوہو قیصرِ روم ہا۔ جئیں عیسائیت قبول کیتی اے۔ اساں ایں بحث کنیں ایں نتیجے اُتے پُجے ہَیں جو اَڄ اساݙے سکولیں اِچ جیویں تعلیم ݙتی ویندی پئی اے، او اساݙی مذہبی اَتے سماجی ضرورتیں کوں پورا نئیں کریندی اَتے نہ اِی ایں طریقہ تعلیم دے نال اساں اگوں ودھ سنڳدے ہئیں۔ او تعلیمی ادارے جتھاں جو نویں طرز اُتے تعلیم ݙتی ویندی اے ۔ او یا تاں عیسائی مشنریاں، اسماعیل یا پرائیویٹ شخص اَتے کمپنی دی ملکیت اِچ ہِن۔ جتھاں جو اساݙے ملک دا ہک خاص طبقہ اِی پڑھ سنڳدے۔ غریب پُراݨے فرسودہ تعلیمی اداریں اِچ پڑھدن۔ باوجود صلاحیت رکھݨ دے وی او سہولیات اَتے صحیح تعلیم نہ ہووݨ دی وجہ کنوں اڳوُں نئیں پڑھ سنڳدے اَتے چنڳیں ملازمتیں اِچ نئیں آ سنڳدے۔ ایں کیتے اے نظام تعلیم روزگار ݙیوݨ اِچ وی ناکام اے۔

چنڳاں شہری او ہوندے جیڑھا جو ملکی اَتے حکومتی امور کوں سمجھ کیں اوندے اِچ حصہ پاوے۔ جتھاں ڈنڈے دے زور اُتیں پڑھایا ویندے، او کݙاھیں وی ایں قابل نئیں تھی سنڳدے جو ملکی، سماجی اَتے شہری معاملات اِچ کردار ادا کر سنڳن جیندے نال سماج دا ودھارا تھیوے۔ اَڄ جیڑھا ترقی یافتہ ملکیں اِچ تعلیم دا مقصد سمجھا ویندے او اے ہے جوافراد دی راہ کنوں او رکاوٹاں ہٹائیاں ونڄن، جیندی وجہ کنوں انہیں دی ذات نکھر نہ سنڳے، پَھل پُھل نہ سنڳے۔ اَتے ظاہر اے جو جتھاں آدمیں کوں جانوریں وانگوں ݙنڈے دے زور اُتیں پڑھایا ونڄے، اُنھیں کوں ہر وقت خوف اِچ رکھیا ونڄے اَتے اے سبھے کِشالے کٹݨ دے بعد روزگار وی نہ ملے تاں او نفسیاتی مریض ہِی بݨسی اَتے اوندی شخصیت دے نکھار دا سوال اِی پیدا نئیں تھیندا۔ ایں یکے جائزے دے بعد، شاگردیں دا فرض بݨدے جو حکومت تے نظام تعلیم بدلݨ کیتے زور سٹوں۔ کٹھے تھی کے ایں ظالمانہ نظام دے خلاف احتجاج کروں۔ اینکوں بدلݨ دا مطالبہ کروں۔




(اے لکھت 1980 دے چھیکڑی ݙہاکے وچ سرائیکی شاگرد سانجھ دے رسالے " سنیہڑا" وچ چھپی ہئی۔)







Monday, 13 May 2019

این ایف سی ایوارڈ اتیں سرائیکی صوبہ دا شئیر




این ایف سی ایوارڈ اتیں سرائیکی صوبہ دا شئیر

جے سرائیکی صوبہ بݨ ویندے تاں اوندا این سی ایوارڈ وچ موجودہ فارمولے موجب کیتلا حصہ ۔۔ شئیر بݨدے، ایں حوالے نال سرائیکی لوک سانجھ دی درخواست اُتے ماہر فنانس جناب اسد سعید صاحب دی اے ریسرچ ہیٹھو ݙتی ڳئی ہے۔ اسد سعید صاحب موجودہ این ایف سی کمیشن دے سندھ گورنمنٹ دے نمائندے ہن اتیں ایں کم دے ماہر ہن۔

ایں ریسرچ موجب پیپلز پارٹی دے 13 ضلعیں دے سرائیکی صوبہ دا این ایف سی وچ کل حصہ 435.35  ارب روپے بݨدے جیڑھا جو بلوچستان اتے پختونخواہ کنیں ودھ ہے .  اے پنجاب دے کل حصہ دا ݙو ترہائی بݨدے۔
ہیٹھو ایں ریسرچ دی تفصیل ݙتی کھڑی ہے۔


  Province-wise Distribution of Revenue.
Multiple Indicators (weights)
Rs. in Billion
Size of Provincial Divisible Pool inclusive of 1% war on terror (2018-19B)*
2508.83
1 % war on terror for Khyber Pakhtunkhwa
42.89
Balance Net Divisible pool after deduction of 1% war on terror
4288.60
Provincial share in Divisible Pool (balance net Divisible pool)
2465.94
Population (Weight 82%)
2022.07
Inverse Population Density (2.7%)
66.58
Poverty/Backwardness (10.3%)
253.99
Revenue collection /Generation (5.0%)
123.30





Table Province-wise shares (Siraiki Province Separate from Punjab)
 Indicators
Khyber Paktunkhwa (with FATA)
Punjab (without SP)
Siraiki Province
Sindh
Balochistan
Total
Population (82%)
349.10
708.25
372.84
470.57
121.31
2022.07
Inverse population Density (2.7%)
4.99
2.22
5.22
5.13
49.02
66.58
Poverty/Backwardness (10.3%)**
70.64
19.61
39.22
59.46
65.07
253.99
Revenue collection /Generation (5.0%)***
6.16
36.17
18.08
61.65
1.23
123.30
Total amount (Rs. in Billion)
430.90
766.25
435.35
596.81
236.64
2465.94
As % of total Divisible Pool transfers
17.47
31.07
17.65
24.20
9.60
100.00





Note: *Calculations are based on the divisible pool transfers allocated in Budget 2018-19
** 2/3 share given to Punjab Province in total provincial share
*** 1/3 share given to Siraiki Province in total provincial share




Population (Census 2017)
Administrative Unit
Population
PAKISTAN
207,774,520
PUNJAB
110,012,442
PUNJAB (Area in Sq. Km)
 205,345


1. BAHAWALNAGAR DISTRICT
2,981,919
2. BAHAWALPUR DISTRICT
3,668,106
3. RAHIM YAR KHAN DISTRICT
4,814,006


4. DERA GHAZI KHAN DISTRICT
2,872,201
5. LAYYAH DISTRICT
1,824,230
6. MUZAFFARGARH DISTRICT
4,322,009
7. RAJANPUR DISTRICT
1,995,958


8. KHANEWAL DISTRICT
2,921,986
9. LODHRAN DISTRICT
1,700,620
10. MULTAN DISTRICT
4,745,109
11. VEHARI DISTRICT
2,897,446
12. BHAKKAR DISTRICT
1,650,518
13. MIANWALI DISTRICT
1,546,094




Total Population of Siraiki Province (13 Districts)
        37,940,202
Punjab (without Siraiki Province)
        72,072,240
Population of Siraiki Province as % of Punjab
34.49 %
Population of Siraiki Province as % of Pakistan
18.26 %
Siraiki Province (Area in Sq. Km)
113573
Area of Siraiki Province as % of Punjab
55.31 %
Source:  Pakistan Bureau of Statistics, : Census 1998  & District wise census results, Census 2017



Multiple Indicators (weights)
Rs. in Billion
Size of Provincial Divisible Pool inclusive of 1% war on terror (2018-19B)*
2508.83
1 % war on terror for Khyber Pakhtunkhwa
42.89
Balance Net Divisible pool after deduction of 1% war on terror
4288.60
Provincial share in Divisible Pool (balance net Divisible pool)
2465.94
Population (Weight 82%)
2022.07
Inverse Population Density (2.7%)
66.58
Poverty/Backwardness (10.3%)
253.99
Revenue collection /Generation (5.0%)
123.30










Table Province-wise shares (Siraiki Province Separate from Punjab)
 Indicators
Khyber Paktunkhwa (with FATA)
Punjab (without SP)
Siraiki Province
Sindh
Balochistan
Total
Population (82%)
349.10
708.25
372.84
470.57
121.31
2022.07
Inverse population Density (2.7%)
4.99
2.22
5.22
5.13
49.02
66.58
Poverty/Backwardness (10.3%)**
70.64
19.61
39.22
59.46
65.07
253.99
Revenue collection /Generation (5.0%)***
6.16
36.17
18.08
61.65
1.23
123.30
Total amount (Rs. in Billion)
430.90
766.25
435.35
596.81
236.64
2465.94
As % of total Divisible Pool transfers
17.47
31.07
17.65
24.20
9.60
100.00




Note: *Calculations are based on the divisible pool transfers allocated in Budget 2018-19
** 2/3 share given to Punjab Province in total provincial share
*** 1/3 share given to Siraiki Province in total provincial share




Population (Census 2017)
Administrative Unit
Population
PAKISTAN
207,774,520
PUNJAB
110,012,442
PUNJAB (Area in Sq. Km)
 205,345


1. BAHAWALNAGAR DISTRICT
2,981,919
2. BAHAWALPUR DISTRICT
3,668,106
3. RAHIM YAR KHAN DISTRICT
4,814,006


4. DERA GHAZI KHAN DISTRICT
2,872,201
5. LAYYAH DISTRICT
1,824,230
6. MUZAFFARGARH DISTRICT
4,322,009
7. RAJANPUR DISTRICT
1,995,958


8. KHANEWAL DISTRICT
2,921,986
9. LODHRAN DISTRICT
1,700,620
10. MULTAN DISTRICT
4,745,109
11. VEHARI DISTRICT
2,897,446
12. BHAKKAR DISTRICT
1,650,518
13. MIANWALI DISTRICT
1,546,094




Total Population of Siraiki Province (13 Districts)
        37,940,202
Punjab (without Siraiki Province)
        72,072,240
Population of Siraiki Province as % of Punjab
34.49 %
Population of Siraiki Province as % of Pakistan
18.26 %
Siraiki Province (Area in Sq. Km)
113573
Area of Siraiki Province as % of Punjab
55.31 %
Source:  Pakistan Bureau of Statistics, : Census 1998  & District wise census results, Census 2017