ھیٹھ ݙتی کہاݨی میکوُں ھِک واری میݙےھِک ڄاݨݨ آلے سُݨائی ھئی۔
میں جݙاں شاگرد ھَم تےماسکوپڑھدا ھم، میں ھِک اینجھئیں تریمت دے نال راھندا ھم جِنہاں دے کردار تے اکثراء سوال اُٹھدے راھندن۔ او ھِک پولِش تریمت ھئی، تے اوُکوُں تریسا سݙیندے ھَن۔ اُچے لمبے قد بُت تے سروف پنڈے نال او ھِک ترکڑی تریمت ہائی ۔ سِر دےوال بھوُرے ھانیس۔ بھِربھٹے کالے، گھاٹے تے وِنگھرے ھانیس۔ لمبوُترا کھردرا موُنہہ اِیویں ھَس جیویں کہُاڑی نال گھڑا ھویا ھووے۔ میکوُں اوُندے کالے اکھیں اِچ زناوریں آلی چمک، اوُندی کوچواناں آلی ٹور، روُتھ ٻوُتھ گھاڑت تے بے خوفی توُں ݙر لڳدا ہا۔ جیکر میکوُں پتہ ھووے ھا جو او گھر اِچ ھےتاں میں کݙاھیں در کھُلا نمھ چھُڑیندا۔ کݙاھیں کݙاھیں، پرٻہوُں قلیلواں، میݙا اوُندے نال ٹاکرا تھی ویندا ہا۔ او میکوُں اکثراء پوڑیاں تے چڑھدے لاھندے یا حویلی اِچ ٹکردی ھئی۔ میکوُں ݙیکھ کے مُسکدی ھئی۔ اوُندی مُسک اِچ میکوُں اِیویں لڳدی ھئی جیویں اِیندے اِچ چالاکی یا طنز ھووے۔ کݙاھیں کݙاھیں او میکوُں شراب دے نشے اِچ دھُت وی مِل پوندی ھئی۔ اکھیں اودریاں ھویاں ھوندیاں ھانینس، وال آلھݨاں کیتی ودی ھوندی ھئی، موُنہہ تے ھ،ک بھیانک مُسکان ھوندی ھَس۔ اے جھئیں موقعے تے او میݙے نال الیندی ھئی۔
"ھاں بھئی شاگرد آ! کیا حال اے تیݙا؟" اوُکوُں پاڳلاں آلی کھِل کھِلدے ݙیکھ کے میکوُں او مزید اݨ بھاندی تھی ویندی ھئی۔ اوُندے اے جھئیں ٹاکریاں تے سلام علیکی دے تتا، دِل آھدا ھا جومیں آپݨاں کوُارٹر چھوڑ کے کئیہیں ٻئی جاہ تے ونڄ ٹکاݨاں کراں۔ پر میݙی نِکڑی جھئیں کوٹھڑی ݙاڈھی شاندار ھئی، تاکڑی دے ٻاھروُں کھُلا منظر تے ھیٹھوُں ڳلی دی خاموشی۔ تہوُں اے سبھ کُجھ ساھندا پیا ھَم۔
ھِک ݙینہہ میں آپݨے دیوان تے دِگرا، کلاس توُں چُھٹی مارݨ دا بہانہ سُچیندا پیا ھم جو در کھُلا تے تے تریسا دا گھوگھرا الاء میݙی درسال تے گجا۔
"صحت دی بادشاھی ھووی، شاگردآ!"
"تہُاکوُں کئی شئے چاھیدی اے؟" میں آکھا۔ میکوُں اوُندے چہرے تے ھِک پریشانی تے نماݨتا نِظری۔۔۔۔۔ اوُندی اے شِکل ٻہوُں غیر معمولی ھئی۔
"سرکار! میݙے تے ھِک احسان کرو ھا۔ ھیں، ھِک مِنت لیسو؟"
میں اُتھائیں چُپ چاپ لیٹا، اندری اندر آپݨے آپ نال الوائم:
"کرم کریں خدایا! ۔۔۔۔ھمت کر جوُان آ۔"
"میکوُں گھر خط پٹھݨے، ٻس اِیہو آھدی ھم۔" اوں آکھا۔ اوُندے الاء اِچ ھِک اِلتجاء ھئی، ھِک نرمی ھئی، ھِک دھیما پن ھا۔
"کیا مُصیبت اے؟" میں سوچا تے یکدم اُٹھی کے میز تے ونڄ ٻیٹھم، ھِک ورقہ کڈھم تے آکھا:
اورتے اِتھاں آݨ ٻہہ تے لکھوا۔
او آئی، آرام نال کرسی تے ٻہہ ڳئی تے میکوُں ھِک اے جھئیں نظر نال ݙٹھس جیندے اِچ ملال ھئی۔
"ھاں ݙس ھاں، کیکوُں خط لکھواوݨئی؟"
"بولسلیوو کشپت کوُں، سویپتزیانہ قصبے اِچ، وارسا روڈ تے۔"
"چلو ٹھیک اے، لکھوا ھاں۔"
"میݙا پیارا بولس ۔۔۔ میݙا دِلدار ۔۔۔ میݙا وفادارعاشق۔ خداوند دی امڑی دی پناہ اِچ ھوویں۔ وے، سونے دے دِل آلا! تیکوُں کیا تھی ڳئے، کیوُں ھِک لمبے عرصے توُں تیں آپݨی اِیں ، موُنجھاں ماری نِکڑی کوُنج، تریسا، کوئی خط ای نئیں چا لِکھا؟"
میکوُں کِھل چھٹݨ آلی ھئی۔ "موُنجھاں ماری نِکڑی کوُنج۔" پنڄ فٹ توُں اُچی، ھتھ پتھر روک، ماݨکی دی ماݨکی، مونہہ اِیویں کالا جو بندہ آکھے نِکڑی کونج منگھ اِچ پھاتھی رہی ھووے، تے کݙاھیں مونہہ ای نہ دھوتا ھوویس۔ میں آپݨی کھِل ݙکی تے پُچھم:
"اے بولیسٹ کوݨ اے؟"
"بولس، شاگردآ! اوُں آکھا۔ میکوُں اِیویں لڳا جیویں ناں وِڳاڑݨ تے او میݙے تے کوڑیج ڳئی ھووے۔ "اوُندا ناں بولس ھے، اومیݙا یار مِٹھا ھے۔"
"یار مِٹھا!"
"ہا، تے اِیں ڳالھ تے اِتلا حیران کیوں پیا تھیندیں؟ کیا میں جھئیں چھوُئِیر دا کوئی یار مٹھا نئیں تھی سنڳدا۔"
او؟ تے چھوُئِیر؟ واہ۔
"ھا، کیوُں نئیں تھی سنڳدا؟ میں آکھا تھیوݨ کوُں کیا نئیں تھی سنڳدا۔ بھلا کِتلے عرصے توُں اوُندی تیݙے نال یاری اے؟"
"چھِیں سالاں توں۔"
"اچھا! میں سوچا چلولِکھوائو آپݨی چٹھی۔"
آپس دی ڳالھ اے میں آپݨے آپ کوُں بولس دی جاہ تے وی رکھ سنڳدا ھم جیکر اوُکوُں خط لکھݨ آلی تریسا دی بجائے کوئی وی ٻئی تریمت ھوندی۔
"سچی ڳالھ اے، سائیں! تہُاݙی ٻہوُں مہربانی، تہاݙا احسان اے۔" تریسا میݙے نال اے ڳالھ ٻہوُں احترام نال کیتی۔ "شئیت میں وی تُہاݙی کوئی خدمت کر سنڳدی ھوواں، میݙے لائق؟"
"کوئیناں" میں آکھا "تُہاݙی میربانی۔"
"شئیت تہُاݙی شرٹ یا ٹراوُزر دی کوئی ڳنڈھ تروپ کرݨی ھووے؟"
پیٹی کوٹ پاتی ہاتھݨی دی اِیں ڳالھ تے میں شرم توں لال سُرخ تھی ڳیا تے سِدھا سِدھا ولدا ݙتم جو میکوُں اوُندی کئیہیں قسم دی کئیہیں خدمت دی کوئی لوڑھ کائنی۔
او لڳی ڳئی۔
کوئی ݙڈھ ݙو ھفتے لنگھے ھوسن۔ شام دا ویلا ھا۔ تاکڑی دے سامھݨے، سیٹیاں وڄیندا، آپݨے آپ توُں جیویں بھڄدے ھوئی اِیویں فضوُل ڳالھیں سچیندا ٻیٹھا ھم۔ بوریت ھئی۔ موسم چنڳاں ناھی۔ ٻاھروُں وی نمھ ونڄݨ چاھندا۔ ویلھے ریہہ ریہہ کے، جیڑھے ھئول اُٹھدن، اُنہاں توں جان چھُڑاوݨ کیتے، آپݨے اندر دی لوڑھی ھئی جیندے اِچ لُڑھد ویندا ھم ۔ اِیں لوڑھی اِچ وی کوئی ھاں ھئولا تاں ناھی پیا تھیندا پر میں ٻیا کُجھ کرݨ وی نمھ چاھندا۔ یکدم در کھُلا۔ تے کوئی اندر آیا۔
"شاگردآ! رُجھا ھویا تاں نِوھیں، اُمیند اے کم کار توُں واندا ھوسیں؟"
اے تریسا ھئی۔ ھونہہ۔
"کائناں، وت کیا تھئے؟"
"میں تہاکوُں اے گذاررش کرݨی ھئی، سائیں، جو میکوُں ھِک ٻیا خط تاں لکھ ݙیوو۔"
"اچھا، چلو ٹھیک اے۔ بولس کوُں، ھوُں؟"
"نئیں، اِت واری اوُندے ولوُں۔"
"ک، ی، کیا؟"
"پاڳل ھاں نا، میں۔ معاف کریں، شاگردآ! ایویں سمجھ آپݨے کئیہیں سنڳتی کیتے لِکھواوݨے می۔ سنڳتی تاں نئیں، ایویں کوئی ڄاݨݨ آلا ھے۔ اوُندی ھِک ٻلاݨی ھے، میݙے وانڳوُں، تریسا۔ اے ھے حال تےاے ھے قصہ۔ اِیں تریسا دے ناویں خط لکھ ݙیسو۔"
میں اوکوُں ݙٹھا۔ اوُندے چہرے تے ھِک پریشانی ھئی، اوُندیاں انڳلیں کمبدیاں پیاں ھن۔ پہلے تاں میݙے پلے ککھ ناھی پیا پوندا۔ پچھے میں اندازہ لایا جو ٻیلی معاملہ کیا ھے۔
"ڳالھ سُݨ، مائی!" میں آکھا "نہ کوئی بولس اے تے نہ کوئی تریسا ھے۔ توُں میݙے نال نِرا کوُڑ کھڑی الیندیں ۔ خبردار، ولاء اِتھاں لت نہ پئی رکھیں میکوُں تیݙے نال ڄاݨ سُنڄاݨ ودھاوݨ دی کوئی لوڑھ کائنی۔ سمجھ آئی وی؟"
یکدم اوٻہوں تھتھوی تے پریشان تھی ڳئی۔ جھٹے او ھِک ڄنگھ تے کھڑدی ھئی، جھٹے ݙوُجھی ڄنگھ تے۔ ھِک مضحکہ خیز انداز اِچ چھِرکی گھدُس تے اِیویں لڳا جیویں او کوئی شئے آکھݨ چاھندی اے پر آکھ نئیں پئی سنڳدی۔ میں ݙیہدا ریہم جو تھیندا کیا ھے، تے میں صاف صاف ݙٹھا جو میݙا اے شک غلط ھے جو او میکوُں دعوت گناہ پئی ݙیندی ھئی۔ بلکہ معاملہ کُجھ ٻئی طرانویں دا ھا۔
"شاگردآ!" آکھُس، ھتھ ھلائیُس، در دو قدم ودھونیس تے ٻاھروُں نکل ڳئی۔ میں بے چسا تھیا کھڑا ھم۔ سُݨدا کھڑا ھم۔ تڑاخ۔ اوندے گھر دا در کھُلݨ دی کئو سُݨیجی۔ لڳدے فقیرݨی نراض تھی ڳئی اے۔ میں اِیں ڳالھ تے ولاء ولاء سوچا، ارادہ ٻدھُم جو وینداں تے تے اوُکوُں سݙ آنداں، آھداں جو لکھواوݨئی، آ لکھواء۔
میں اوُندے فلیٹ اِچ وڑم۔ چدھاروُں ݙٹھم۔ او میز تے اِرکاں ٹیکی، آپݨاں سِرآپݨے ݙوُھائیں ھَتھاں اِچ جھلی ٻیٹھی ھئی۔
"ڳالھ سُݨ، میݙی" میں آکھا۔
ھُݨ جݙاں وی میں آپݨی کہاݨی دے ایں موڑ تے آنداں، ھِک عجیب جھیاں پاڳل پنا محسوُس کرینداں۔ خیر، چلو!
"ڳالھ سُݨ، میݙی" میں آکھا۔
اوُں آپݨی سِیٹ توُں ٻلانگ بھری، سِدھی میݙوآئی، ٻلدیاں ھوئیاں اکھیں نال آپݨے ھتھ میݙے مونڈھیاں تے رکھونیس تے پھُسکارے، یا آکھو گھوگھرے الاء دے رُݨکے اِچ آکھُس:
"ھُݨ میݙی ڳالھ سُݨ، ڳالھ اے ھے جو نہ تاں کوئی بولس ھے تے نہ کوئی تریسا۔ پر تیݙا ایندے نال کیا؟ تیݙے کیتے کیا کاغذ تے قلم پھیرݨ کوئی ائوکھا کم اے؟ اتے توُں وی! سوھݨے والاں آلا نِکڑا چھوکرا! کوئی وی کوئینی، نہ کوئی بولس، نہ تریسا، چھڑی میں ھاں۔ اے ھے حال تے اے ھے قصہ۔ ھُݨ پتہ لڳ ڳئی ناں!
"معاف کراھے" میں آکھا۔ اے سب سُݨ کے میں ھکا ٻکا تھی پُچھم: "معاملہ کیا ھے؟ جو کوئی بولس کوئینی، جیویں تُساں آکھے۔"
"کوئی کوئینی، ایویں ای اے۔"
"کوئی تریسا وی کوئینی؟"
"کوئی تریسا کوئینی۔ میں تریسا ھاں۔"
میݙے پلے ککھ نہ پیا۔ میݙی دید اوُندے تے تھاھر ڳئی، تے اے اندازہ لاوݨ دی کوشش کرݨ لڳ ڳیئم جو ساݙے ݙوھائیں چوُں تھڑکا ھویا کوݨ اے۔ او ولاء میز دو ڳئی، کوئی شئے ڳولݨ لڳ ڳئی، ولاء پچھاں تے میݙو آئی تے کوڑیج کے آکھُس:
"تیݙے کیتے جیکر بولس کوُں لکھݨ ایںجھیاں ائوکھا کم ھا، اے گھن آپݨاں خط، گھن ونڄ، میکوُں ٻئے لکھ ݙیسن۔"
میں ݙٹھا اوُندے ھتھ اِچ بولس دو میݙا لکھا ھویا خط ۔ اُف۔
"ڳالھ سُݨ، تریسا! میں آکھا ایندا کیا مطلب اے؟ جیکر میں تیکوُں خط لکھ ݙتے تاں توُں ٻنہاں کول کیوُں لکھویسیں، تے تئیں تاں اے خط وی اوُکوُں ہالی نئیں بھیڄا؟"
"کیکوُں بھیڄاں ؟"
"کیوں، اوُں بولس کوُں۔"
"اینجھئیاں کوئی بندہ کوئینی۔"
میݙے پلے ہالی وی ککھ نہ پیا۔ چُپ کر کے اِتھوُں نِکھتے ونڄݨ دے علاوہ میݙے کول ٻئی کوئی راہ ناھی ریہہ ڳئی۔ وت اوُں سارا معاملہ سمجھایا:
"معاملہ کیا ھے؟" اوُں آکھا۔ ہالی وی او کاوڑی ھوئی ھئی۔ "سچی ڳالھ ھے ایںجھیاں کوئی بندہ کوئینی۔" وت اوُں آپݨیاں ٻاھیں ایویں چاتیاں جیویں اوُکوُں آپ کوُں وی سمجھ نہ پئی آندی ھووے جو کیوُں ایںجھیاں بندہ کوئینی۔ "پر میݙا دِل آھدے ایںجھیاں کوئی بندہ ھووے۔۔۔ آخر میں وی کیا ݙوُجھے لوکاں دی کار نانہہ؟ ہا، ہا میکوُں پتے، میکوُں پک اے میݙے خط لکھݨ نال کئیہیں دا وی کوئی نقصان تھیندا، کئیہیں دا وی۔۔۔"
"معاف کراھے، کیندا؟"
"یقینا بولس دا۔"
"پر اوُندا تاں کوئی وجود ای کوئینی۔"
"کاش، کاش! پر جیکر ایویں نہ ھوندا۔ اوُندا کوئی وجوُد کوئینی، پر تھی وی تاں سنڳدے۔ میں اوُکوُں اِیویں لکھدی ھاں جیویں او ھووے۔ تے تریسا، او میں ھاں۔ او میکوُں ولدے ݙیندے تے میں ولاء اوُکوُں لکھدی ھاں۔"
چھیکڑ میکوُں سارا معاملہ سمجھ آیا۔ میں ایویں پھکا پھکا، پریشان پریشان تے شرمندہ شرمندہ تھیا کھڑا ھم۔ میݙے نال، مسائیں ترائے گز تے ھِک اِنسان راھندی اے، جیندے نال اِیں سنسار اِچ ݙکھ درد ونڈݨ آلا کوئی کوئینی، کوُئی پریم کرݨ آلا کوئینی تے اوُں آپݨے خیالاں اِچ ھک فرضی یار دا بُت گھڑا ھوئے۔
"سُݨ ھاں! تئیں میکوُں بولس دو خط لکھ ݙتا ھا، میں اے خط کئیہیں کول پڑھاوݨ کیتے چا ڳئی۔ او جیڑھلے خط پڑھدے ھن تے میں سُݨدی ھم تاں خیالاں خیالاں اِچ میکوُں اِیویں لڳدا ھا جیویں بولس اُتھائیں ھووے۔ تے وت میں تیکوُں آکھا ھا جو بولس دے ولوُں تریسا دو، مطلب میݙو، خط لکھ ݙے۔ تے لوک میکوُں جݙاں اے جھئیں خط لکھ ݙیندن تے خط پڑھ ݙیندن تاں میکوُں جیویں پک تھی ویندے جو واقعی کوئی بولس ھے۔ تے وت زندگی جیویں ھولی ھولی تے سوکھی سوکھی لڳݨ لڳ ویندی ھے۔"
اِیں توُں بعد میں ھفتے اِچ ݙوُ خط بولس دو لِکھدا ھم تے ھِک بولس دے طرفوُں تریسا دو ولدا لکھدا ھم۔ میں اے ولدے ݙاڈھے سوھݨے ٹھہاہ کے لکھدا ھم۔ ہا، اواے خط سُݨدی ھئی، دِل کھول کے روندی ھئی، تے آپݨے گھوگھرے الاء اِچ رڑدی ھئی۔ اتے میݙے اِیں رنگ اِچ اوُکوُں رواوݨ دے بدلے او میکوُں میݙے پاڑیاں ھویاں جراباں تے اُدھڑے ھوئے شرٹاں دی ڳنڈھ تروپ کرݙیندی ھئی۔ اے سارا سلسہ شروع تھیوݨ دے کوئی ترائے مہینیاں بعد او کئیہیں نہ کئیہیں رولے اِچ جیل اِچ ڈھکیج ڳئی۔ بے شک ھُݨ تئیں تاں او مر کھپ ڳئی ھوسی۔
میݙے ڄاݨݨ آلے آپݨی سگریٹ دا پھُلا سٹا، موُنجھا تھی کے اسمان دو ݙٹھُس تے ڳالھ مُکایُس:
ہا بھئی! بندے کوُں جتلاکئوڑ پیوݨاں پوندے، مٹھاس دی اوُندی سِک اُتلی ودھ ویندی اے۔ اساں جیڑھے اخلاقیات دے چیتھڑے پاتی ودے ھوندے ھیں، اساں جیڑھے آپݨے آپ اِچ پوُرے ھووݨ دے دھندلکے عدسے نال ٻنہاں کوُں ݙیدھے ودے ھوندے ھیں، تے اساں جیڑھے جگ جہان دی پاک دامنی دا بار مونڈھیاں تے چائی ودے ھوندے ھیں، ساکوُں اے سبھ سمجھ نئیں آ سنڳدا۔
تے ساݙی ساری سُدھ ٻدھ کتلی بے وقوفانہ تے ظالمانہ تھی ویندی اے جݙاں اساں آھدے سے، ھیچ لوک۔ پتہ تاں لڳے کوݨ ھِن او ھیچ لوک؟ پہلی ڳالھ تاں اے ھے جو جنہاں کوُں اساں ھیچ لوک آھدے سے، او وی ساݙی کار ھݙ، ماس، رَت تے اعصاب رکھݨ آلے بندے ھوندن۔ اے ڳالھ پتہ نئیں اساں کتلے عرصے توُں سݨدے آندے سے۔ تے سچی ڳالھ اے، ایہو سُݨدے ھیں تے ھکو شیطان ای ھے جیکوُں علم ھے جو اے سارا معاملہ کتلا وحشت انگیز ھے۔ یا وت اِنسانیت دا بھاشن ݙیوݨ آلے، اساں کیویں اخلاقی پستی دا شکار ھِسے؟ سچ تاں اے ھے جو اساں ای ھیچ لوک ھِسے۔ اساں جنہاں کوُں آپݨے پیراں تے کھڑے ھووݨ دا ماݨ اے، اساں جنہاں دی تک فلک نئیں پوندی۔ پر اے کوئی نویں ڳالھ نئیں، اے پراݨی ڳالھ اے، اِتلی پُرݨی جِتلے اے پہاڑ۔ ھُݨ تاں اِیندے تے ڳالھ کریندے ھوئی وی شرم آندی اے۔ جی ھا، ٻہوں پڑاݨی، ایویں ای اے۔
(سرائیکی ترجمہ: اجوُ، ٥ نومبر ٢٠١٧، اسلام آباد)
