"ایگبو نیشن" دے لوک ڳاوݨ کتھوں سِکھدن؟
چینوا اچیبے
اپݨے ٻَلپݨ دی پیلھی یادواشتیں وچوں سبھ توں وَدھ یادگار واقعہ میݙی اپݨے گھرواپسی ہئی۔ میں پیلھی لِنگ اپݨے ݙاݙے بابیں دے گھر ویندا پیا ہَم۔ اوں پیلھے ویلھے دی واپسی دی سَمسیا میکوں اَڄ اُتھاں ونڄݨ کنیں نئیں رکیندی جو اَڄ اُتھاں میݙے رجھیپے دیاں ٻہوں ساریاں شئیں ہن۔
میں اوں ویلھے پنج وَرھیں دا ہَم اتیں پیلھی واری لاری اُتیں چڑھدا پیا ہَم۔ میکوں ایں پندھ دی وݙی تانگھ تے چاہ ہئی۔ جݙاں پندھ کرݨ دا ویلھا آیا تاں کئی شے وی درست کَم نہی کریندی پئی۔ ٹرک دے پچھوں ٻیٹھیں اَتیں اپٹھ راہ ݙیہدیں، میں اے ݙیکھݨ جوڳا نہم جو میں کتھاں تے کݙوں ویندا پیاں۔ دھوڑ مٹی، بو، تکھی رفتار تے سڑک کنارے بھڄدے ہوئے وݨ، انہیں سَبھیں مل کنیں میݙے اندروں ݙر بھئو تے کاہلی پیدا کر ݙتی۔ میں اوں ویلھے سکون دا ساہ گیدھا جݙاں پندھ مُکا تے اَساں اپݨے گھر تے قصبے پُڄے۔
میݙے ایں ݙراکلے پندھ پچھوں کارݨ اے ہئی جو میݙا پیو اپݨے تریہہ ورھیں دے مشنری ورک پچھوں، جیندے وچ او ہک جاہ کنیں ٻئی جاہ چرچ بݨاوݨ تے انہیں دی نگہداشت دا کم کریندا ریہا، ہݨ اپݨے کم کنیں چُھٹل تھی تے تریہہ شیلنگ دی ماہانہ پنشن کما کنیں چھیکڑ وچ آرام کیتے اپݨے جُھڳے کوں آبائی گھر گیدھی ویندا ہئی۔ ایندے کیتے اپݨی نوکری دے چھیکڑی ݙینہیں اوں پراݨے گھر کوں ڈَھوا کنیں ننواں گھر بݨوایا۔ اے ٻہوں لمبا چوڑا گھر ہئی جیندی لوہے دی چھت ہئی، مٹی گارے دے دیواریں اتیں چونا لیپا ہویا ہئی۔ اے اوں مشن ہاؤس دے جھڳی نما گھریں کنیں ٻہوں چنڳا ہئی جینکوں اساں چھوڑ کنیں ویندے پئے ہاسے۔ ساݙے پورے جھڳے وچوں کلہا میݙا پیو ہئی جیڑھا "اوگیڈی قصبہ" ریہہ چکیا ہئی جتھاں او ساکوں ہݨ گیدھی ویندا ہئی۔ میݙے پیو دی 1904 ء وچ اینجلیکن مشن وچ نوکری تھئی اتیں اڳلے تریہہ ورھیں اوں اپݨے قصبہ پیر نہ دھریا۔ ساݙی واپسی ہݨ سَن 1935 وچ تھیندی پئی ہئی۔ میݙی اماں نال اوندی شادی اپݨی نوکری دے پنج وریہیں پچھوں تھئی تے او ݙوھیں کٹھے کم کریندے ریہے۔ میݙی اَماں دا گھر میݙے پیو دی آبائی جاہ کنیں ویہہ میل پریں ہئی تے اوندا ڄَم پل اتھائیں تھیا ہئی۔ س
اوگیڈی قصبے آوݨ پچھوں میݙے پیو سینٹ فلپ دے اینجلیکن مشن وچ ݙیس واپسی بارے ہک لمبا چوڑا بھاشن ݙ تا۔ میکوں او بھاشن تاں یاد نئیں پر اوندا ہک نتیجہ یاد ہے۔ ڄاپدے میݙ ے پیو اوں کٹھ وچ اپݨے مشنری کم تے پندھ بارے کئی ڳالھیں کیتاں جیڑھا جو 1904 کنیں شروع تھیندا ہئی۔ لوک ایں ٻہوں پراݨے ویلھے دے حوالے نال ایتلے متاثر تھئے جو اُنہیں میݙ ے پیو دا ناں "مسٹر نائن ٹین فور" رکھ چھوڑیا۔ ایں ناں نال میکوں چڑ تھی ڳئی۔ میکوں کہیں تراویں وی اے تعریفی ناں نَہی ڄاپدا۔ ایں کنیں ودھ اوکھ اے بݨیا جݙاں میکوں تے میݙے بھیݨیں بھراویں کوں سکول وچ " مسٹر نائن ٹین فور دے ٻال" اکھیڄݨ لڳ پیا۔ میکوں نئیں ڄاݨ اے ناں میکوں کیوں چنڳا نہی لڳدا۔ جو وی ڳالھ ہئی پر ایں سبھ کجھ نال میݙ ے چیتے وچ اے ڳالھ ٻہہ ڳئی جو اوگیڈی قصبے دے لوک چنڳے نئیں تے نہ ای ساݙا سکول ہک مہربان جاہ ہے۔ میݙی گھر ݙو اے واپسی دی شروعات کوئی ودھ چنڳی نہ ہئی۔
لمے پچادھی نائیجریا دے "ایگبو لوک" اپݨی ڳݨتری وچ ہک کروڑ کنیں ودھ ہن تے افریکا دے کڄھ وݙے گروہیں وچوں ہن۔ عام ریت موجب انہیں کوں ہک قبیلہ آکھیا ویسی پر میں ایں ڳالھ کوں نئیں منیدا۔ میں انہیں کوں ہک "نیشن" آہداں۔ تھی سڳدے تساں سوچو جو"مر وائے، وت اساں مُڑ منڈھو اُتھائیں پڄ ڳئے ہئیں!"۔ ٹھیک ہے، میکوں ایں ڳالھ کوں کھول کنیں ݙسݨ ݙیو۔ میݙی پاکٹ اکسفورڈ ڈکشنری ݙسیندی قبیلہ یا ٹرائب دا حد ٻنا کجھ ایں ݙسیندی ہے: " ٻہوں سارے خاندانیں تے کمیونٹیز دا ہک اینجھا (پری۔ میٹیو) گروہ جیڑھا آپت وچ وسیبی، مذہبی یا خون دے سانگیں نال ٻدھیا جڑیا ہوندے تے اکثرا ایندا سانجھا کلچر، اپݨا لہجہ تے ہک سنڄاپوں لیڈر ہووے"۔ اساں ایں حدٻنے وچ جیڑھے انجو انج معیار ݙتے ہوئین، جے انہیں کوں ایگبو لوکیں اُتیں اَپلائی کروں تاں اساں کجھ اِنہیں نتیجیں اُتیں پُڄسوں: ہک، "ایگبو لوک" پری۔ میٹو نئیں؛ جے اینویں ہوندا تاں میں تساݙے سامہݨے اے نویکلا لیکچر نہ ݙیندا کھڑا ہوندا۔ ݙو، ایگبو لوک خونی سانگیں نال ٻدھے ہوئے نئیں، توڑے جو انہیں دے کلچر وچ سانجھ ہے۔ ترائے، ایگبو لوک کئی ہک لہجہ نئیں ٻلیندے؛ انہیں دی سانجھی ٻولی ہے جیندے کئی درجناں چھوٹے وݙے لہجے ہن۔ چار، جے تائیں ہک سنڄاپوں لیڈر دی ڳالھ ہے تاں ایگبو لوک اینجھے لیڈر دے نہ ہووݨ کوں اپݨی وسیبی تے سیاسی سنڄاݨ دی بݨیاد سمجھیندن۔
توڑے جو آکسفورڈ ڈکشنری دے ایں معیار موجب تاں "ایگبو لوک" کئی قبیلہ نئیں بَݨدے پر انہیں کوں میݙی چُݨی ٹرم وچ نیشن آکھݨ دے وی کجھ اپݨے اوکھ ہن (ایں ڳالھ کنیں میکوں او نکا جیہاں پکھی یاد آویندے جیڑھا بھوئیں کنیں اݙ کنیں مکڑی دے ڄالے وچ ونڄ پھسدے۔ او اپݨے اݙݨ تے خوش ہوندے پر ایں نئیں ڄاݨدا جو اڄاں وی بھوئیں اتیں ای ہے پیا۔ پر میکوں یقین ہے جو میݙی قبیلہ ۔ ٹرائب دی بجائے نیشن دی ٹرم ورتݨ وچ اوں نکے جہیں پکھی دی اُݙار کنیں وَدھ وزن ہے)۔ میݙی آکسفورڈ ڈکشنری ݙسیندی ہے جو "نیشن لوکیں دی ہک اینجھی کمیونٹی کوں آہدن جیڑھی سانجھی بݨ بݨیاد، تاریخ یا زبان وغیرہ نال اُسردی ہے، اوندی اپݨی اَنج ریاست ہوندی ہے یا وت او ہکے خطہ وَسدی ہے۔ تھی سڳدے اے تعریف ایگبو لوکیں اُتیں پوری طرانح فٹ نہ تھیوے پر اے انہیں دی ڄاݨ سنڄاݨ دے ٻہوں کولہوں ہے۔ میکوں اے ٹرم ایں کیتے وی پسند ہے جو قبیلہ یا ٹرائب دے اُپٹھ ایندے وچ کئی تعصب کائیں نی۔
پوسٹ کالونئیل پیریڈ وچ "ایگبونیشن" کہیں اینجھی نیشن سَنویں نئیں جیندے نال لوک ودھ ڄاݨوں سنڄاپوں ہوون۔ اے کہیں مرکزی ریاست دا آپریٹس نئیں رکھدی۔ اے سینکڑاں اینجھے آزاد قصبیں تے وستیں دی سانجھ ہے جیندے وچ لوک اپݨے رتبے، عمرانہہ، پیشے دے حساب نال جیوݨ گذریندن۔ ایندیاں تریمتیں گھرٻار دے کم کار دی بھال وی رکھدن تے چار تے اٹھ ݙیہاڑے کیتے سَتریں درجناں منڈیں کوں وی چلیندن جنہیں نال اے پورا دریگھا وسیب تے ہمسائیگی روزمرہ دے وݨج وپار تے خبراں سانگے جڑدن۔ ساٖا اوگیڈی دا قصبہ جتھاں میݙا جھڳا 1935ء کوں مڑ کنیں واپس آیا، ٻئے اینجھے سینکڑاں قصبیں وانگ ہئی جیڑھے کہیں "مِنی سٹیٹ" وانگ ہئین تے اپݨی نویکلی سنڄاݨ رکھدے ہئین تے اپݨے آپ کوں "ایگبو لوک" سَمجھدے ہئین۔ اُنہیں دی ایگبو ہووݨ دی سنڄاݨ ہک اݙ یل وانگ ہئی جو اے ٻہوں گھٹ ورتارے وچ آندی ہئی۔
انہیں کیتے روزمرہ دے عملی جیوݨ وچ سبھ توں ودھیک او آزادی ہئی جیڑھی اُنہیں اٹھ سو کنیں ودھ ہک ٻئے نال ڳنڈھیل قصبیں وستیں کوں ملی ہوئی ہئی۔ اُنہیں دے ایں سیاسی رویے دی ݙَس ایں مشہور آکھاݨ پاروں ملدی ہئی: "ہر وسوں دے اپݨے جَھر جنگل وچ اپݨے کھاوݨ پکاوݨ دا دریہہ ٻالݨ ہے پیا"۔ ٻہوں پراݨے ویلھے کنیں گھن کالونئیل دور تائیں ہک ٻئے نال مقابلہ بازی ایگبو لوکیں دے جیوݨ دی ہک پراݨی عادت ریہی ہے ۔ ایندے نال نال انہیں کیتے وسیبی اداریں کوں چلاوݨ کیتے سانجھ دی لوڑھ وی اتم ہئی جیویں جو علاقائی منڈیں دا دریگھا نیٹ ورک، موت جیوݨ تے شادی دیاں رسماں تے ݙے گھن، ہک ٻئے دے ڳاوݨ تے نچݨ کوں سکھݨ کیتے لمبے پندھ کرݨ، مہمانداری وغیرہ۔ ٻہوں سارے اینجھے ننویں ڳاوݨ تے نچݨ دیاں چالاں ہک ݙو رُتیں چلدے ہئین۔ کݙاھیں کݙاھیں نچݨ دی کئی نویکلی چال تے کہیں ڳاوݨ دی دُھن کئی وریہیں تائیں مقبول رہندی ہئی۔ ایں سبھ کنیں اُتوں، ٻہوں لمبی مدت پچھوں، کئی اینجھا ڳاوݨ یا دُھن وی سامہݨے آ ویندا ہئی جیندا کئی پیڑھیں تائیں مَن مندر اُتیں راج ریہہ ویندا ہئی۔ ہک اینجھا ای ڳاوݨ تݙاں سامہݨے آیا جݙاں اساں اوگیڈی دے قصبے واپس مڑ کنیں آئے۔ اینکوں ایگوو اوبی (دل دا ڳاوݨ) آکھیا ویندا ہئی۔ کُجھ لوک اینکوں ایگوو ٹوچی ( ٹارچ لائٹ دا ڳاوݨ) وی آہدے ہئین۔ اے او ویلھا ہئی جݙاں یورپ اپݨی کشش دا سامان تے سَندر سَلو اڳوں گیدھی آندا ہئی۔ اے ڳاوݨ اڳلے پورے ݙہاکے مقبول ریہہ ڳیا جݙاں جو کئی ٻئے ڳاوݨ آندے ویندے ریہن۔ اے سبھے ڳاوݨ کتھوں آندے ہئین؟ ہک افواہ اے ہئی جو اے ڳاوݨ "انیمبر دریا" دے زرخیز میدانیں کنوں ٻاریں چاوݨ دے موسم وچ بݨدن یا وت چھل ٻوݙ پچھوں جݙاں بھوئیں ننویں تازی تھیندی ہے۔ نزام دے خوشحال لوک اے ڳاوݨ کتھوں سَکھدے ہئین۔ اوہو، سَدھی ڳالھ ہے، پَکھی پرندیں کنیں۔
(اے نائیجیرین لکھاری چینوا اچیبے دی لیکچرز دی کتاب " ہوم اینڈ ایگزائل" وچوں ہک لُنڈے حصہ دا سرائیکی ترجمہ ہے)
