بھاسا اتے اوندے ناٹک پنچ راتڑم بارے کُجھ ڳالھیں
اظہر لاشاری
کلاسیکی سَنسِکرت ادب اِچ سائیں بھاسا دا ناں چنڳے ڄاتے سُنڄاتے ناواں وِچوُں ھِک ناں ھے۔ اُنہاں دا اتے اُنہاں دِیاں لِکھتاں دا عہد، اڄ توُں لڳ بھڳ ݙوُ ھزار سال پہلے دا ویلا ونڄ بݨدے۔ ھِک اندازہ اے ھے جو، سائیں بھاسا دا ویلا، مورئین عہد، یعنی چوتھی یا تریجھی صدی قبل از مسیح ھے۔ پر اکثریتی عالمانہ رائے اے ھے جو، بھاسا دا عہد، پہلی یا ݙوُجھی صدی عیسوی ھے۔
توݨیں جو اُنہاں دے ویلے بارے کوئی حتمی تاریخاں نئیں ݙتیاں ونڄ سنڳیندیاں، پر اِیں ڳالھ دا پَک ھے جو اُنہاں دا عہد، پراچین ھندوستان دے مہان کوی اتے ناٹک کارسائیں کالی داسا دےعہد، توں پہلے آندے۔ خوُد سائیں کالی داسا، آپݨے ھِک ناٹک اِچ، اُنہاں کوں سرھائے۔
”کالی داسا جھئیں ھِک نویں کوی دیاں لِکھتاں دا بھلا، او قد کاٹھ کݙاں تھی سنڳدے، جیڑھا قد کاٹھ بھاسا، کوی پُترا، سئومیلاکا اتے ٻِنہاں جگ سُنڄاپوُں لِکھاریاں دے کم دا ھے۔ “ (کالی داسا)
بھاسا دِیاں لِکھتاں کئی سالاں توں ڳل ڳیاں ھن۔ وِیہویں صدی دی موُھر اِچ، ھندوُستانی ریاست، کیرالا چوں، اُنہاں دے کُجھ ناٹک لبھن۔ اِنہاں وِچوں چھیں ناٹک، مہابھارت دی کتھا نال جُڑے ھوئین جݙاں جو باقی ست ناٹک، رامائݨ، ھری وَمسا اتے اوں ویلے دے ٻنہاں قِصیاں کہاݨیاں وِچوں پُھٹدن۔
پینگوُئین کلاسیک موضوعاتی ھِکڑپ کوں سامھݨے رَکھ کیں، اِنہاں وِچوں مہابھارت دے ایرے تے اُسرے چھیں ناٹک دا انگریزی اِچ ترجمہ کرکیں ھِک کِتابی شِکل اِچ چھاپے۔ The Shattered Thigh and Other Plays دے ٹائٹل نال 1993ء اِچ چھپی، پینگوُئین کلاسیک دی اِیں کتاب اِچ چھپیل بھاسا دے چھیں ناٹک دا سنسکرت توں انگریزی ترجمہ سائیں ادتیا نارائݨ دھیریاشیل ھاکسر[1] کیتے۔
اِنہاں چھیں ناٹک وچوں، اُربھنگم اتے پنچ راتڑم ترائے جھات ناٹک (Three Act Plays) ھِن جݙاں جو باقی چار، ھِک جھات ناٹک (One Act Plays) ھِن۔ آپݨے پراچین (قدیمی) ھووݨ دے باوجوُد، نِسبتا" لُنڈے اتے تِکھی ٹور دے اے چھیں ناٹک، جدید مُحاورے نال ھِک شاندار ' نیڑ' (قربت) رَکھیندن۔ سِنگری پُنگری سنسکرت دی بجائے سِدھی سادھی بھاشا ورتݨ، واھندے وڳدے مکالمے لِکھݨ اتے کہاݨی دا ھِک غیر روائیتی انداز اِچ مُکاوݨ، بھاسا دی ناٹک کلاء دے خاص اَنگ ھِن۔
ترائے جھات ناٹک، پنچ راتڑم، مہابھارت دی ھِک ڄاݨی سُنڄاݨی کہاݨی تے اُسریا ھوئے، پر اِیندی ھِک آپݨی ڈارامائی کہاݨی گھڑی ڳئی ھے، جیڑھی مہابھارت دی کہاݨی توُں کافی ھٹویں اتے وکھری ھے۔ ناٹک اکار (سائیں بھاسا) آپݨے قارین اتے سامعین کݨ اے توقع کریندے جو او اصل رزمیہ نال ڄاݨوُں سُنڄاݨوُں ھوسن، تہوُں اِیں رزمیہ دا خُلاصہ ھیٹھ ݙتا ویندے۔
پانڈوُ راجہ، یُدھشتر، چوپڑ (جوے)دی ھِک راند اِچ، آپݨی شاھی، آپݨے سوتراں اتے آپݨے دُشمناں، پانڈوُ پُتراں ھتھوُں ھار ویندے۔ اِیندے نتیجے اِچ اوُکوُں، اوُندے چار بھِراواں اتے اُنہاں دی سانجھی راݨی، دروُپدی، کوُں جلا وطنی دی سزا ٻُل ویندی ہے۔ اِیں سزا دی ھِک شرط اے ھئی جو، پانڈوُ پُتر آپݨی جلا وطنی دا تیرھواں اتے چھیکڑی سال، لؒک کے گزریسن۔ اتے جیکر او، جلا وطنی مُکݨ دے چھیکڑی سال دے مُکݨ توُں پہلے، کِتھائیں نظر آڳئے تاں، اُنہاں کوُں ٻئے تیرھاں سال جلا وطنی دی سزا بھوڳݨی پوسی۔
جلا وطنی دے تیرھویں سال، پانڈوُ پُتر، یُدھشتر دے دربار دے سابقہ خدمت گُذاراں دا روُپ دھار کے، متسیا دے راجے، ویراٹ، کول مُلازم ونڄ کھڑدن۔ یُدھشتر، راجے (ویراٹ) دا ٻانہہ ٻیل؛ بھیم سین، شاھی پکوئیہ؛ ھیجڑے دے روُپ اِچ، ارجُن راجے دی دھی کوُں ناچ سِکھاوݨ آلا اُستاد؛ راݨی مادری دے ݙوُجاڑے پُتراں چوُں، ناکُل، صفائی سُتھریماں کرݨ اتے روٹی مانی کھواوݨ آلا خادم جݙاں جوساہدیو، چھیڑوُ؛ اتے دروُپدی ماتسیا دی راݨی دی ٹہل ٹکور کرݨ آلی خادمہ بݨ ویندن۔
کیچک (متسیا دی راݨی دا بِھراء) دروُپدی تے ٹھرکی تھی کھڑدے۔ اوُندے ٹھرکی حرکتاں توُں بچݨ کیتے او، اوُندے نال دراھی مِتھ گھِندی ہے، جیندے اِچ بھیم اونکوں (کیچک) قتل کرݙیندے۔ اِیں توں باد، کیچک دے سکے سورے، دروُپدی کوُں قتل کرݨ چاھندن، پر بھیم اُنہاں ساریاں کوُں وی قتل کرݙیندے۔ اِیں قتلام دی خبر جݙاں کوروُ پُتراں کول پُڄدی ھے تاں، اُنہاں کوُں شک تھیندے جواے خبر، اُنہاں کوُں، لُکے ھوئے پانڈوُ پُتراں دا پیرا کھُرا ڳلݨ اِچ مدد ݙیسی۔ اِیں کوروُ پُتر، متسیا شاھی دا مال مارݨ دی ھِک مُہم جوئی تے ٹُر پوندن۔ مال مارݨ دی اِیں مُہم جوئی دے پِچھوُں، کوُروُ پُتراں دی آس اے ھوندی ہے جو اِیندے نال پانڈوُ پُتر ظاھر تھی کھڑسن۔
جݙاں مال مارݨ دی اے خبر، راجہ ویراٹ دی راڄدھاݨی پُڄدی ھے تاں، راجہ اتے اوُندے خدام کئہیں ٻئے کم نال ٻاھروُں ڳئے ھوئے ھوندن۔ گھر اِچ صرف اوُندا پُتر، راجکمار اُتارا، ھوندے۔ دروُپدی دے آکھݨ تے، راجکمار اُتارا، برھن نالا (ھیجڑے) دے روُپ اِچ ارجُن کوُں آپݨاں سارتھی بݨا کے، مال مارݨ آلیاں کوں روکݨ کیتے روانہ تھیندے۔
جݙاں راجکمار اُتارا کوروُاں دے سِپاھیاں کوُں ݙیہدے، او ݙر ویندے اتے اوُندا دِل آھدے جو او بھڄ ونڄے۔ پر ھیجڑا اوُندی رتھ ، شمشان گھاٹ آلے پاسے بھڄا رکھدے، جِتھاں پانڈوُ پُتراں آپݨے ھتھیار لُکائے ھوئے ھوندن۔ اُتھاں ارجن، آپݨے آپ کوُں راجکمُار دے سامھݨے ظاھر کریندے، جنگ بھڑݨ دا سارا کم آپݨے ھتھڑیکے کر گھندے، اتے تیزی نال کوروُ پُتراں کوُں میدان جنگ توُں بھڄا ݙیندے۔
راجدہانی ولݨ تے، ارجن ھالی وی برھن نالا دا روُپ دھاری، جنگ اِچ فتح دا سہرا راجکمُار اُتارا دے سر ٻنھݨ دی کوشش کریندے۔ پر راجکمُار اُتار اوُندی اصل سنڄاݨ ظاھر کرݙیندے اتے اِیں سارے پانڈوُاں دی اصل سُنڄاݨ ظاھر تھی ویندی ھے۔ اے سبھ کُجھ اوں ویلے تھیندے، جݙاں اُنہاں دی جلاوطنی دی مُدت مُک چُکی ھوندی ہے ۔ راجہ ویراٹ آپݨی دھی، راجکمُاری اُتارا، دا رشتہ ارجُن کوں پیش کریندے۔ پر ارجُن اے آکھ کے اِیں رشتے توں اِنکار کر ݙیندے جو، شاگرد ھووݨ ناطے راجکمُاری اتُارا کوں او آپݨی دھی سمجھیندے۔ البتہ او اوُندا رشتہ آپݨے پُتر ابھیمانیو نال کرݨ تے راضی تھی ویندے۔ ٻہوُں دھوُم دھام نال اُنہاں دی شادی تھیندی ہے۔ تاں اِیں، پانڈوُ، متسیا دی شاھی نال اینجھیاں سانگا جوُڑیندن، جیڑھا اُنہاں کوُں کوروُاں کول آپݨی شاھی واپس گھنݨ کیتے، ھِک یُدھ بھڑݨ اِچ وݙی مدد ثابت تھیندے۔
اِیں ناٹک اِچ، بھاسا اِیں کہاݨی کوں، آپݨے ھِک انداز اِچ گھڑیے۔ اِیندی پہلی جھات اِچ، کورواں دا سردار، دُریودھن، قربانی دی ھِک وݙی رسم توں باد، خوش خوش ݙسدے، اتے آپݨے گرو ڈرونا نال وعدہ کریندے جو، پانڈوُاں کوں جیکر اڳلے پنڄ راتیں اِچ ڳول گِھدا ونڄےتاں، او اُنہاں دی شاھی بحال کر ݙیسی۔ ڈرونا، پانڈوُاں دا وی گرو ھے تے اُنہاں دی شاھی بحال تھیوݨ دی وکالت وی کریندے۔ بھیشما (جیڑھا کورواں تے پانڈواں ݙوھائیں دا وݙکا ھے) متسیا اِچ کیچک دی موت دی خبر سُݨ کے، اُتھاں پانڈواں دے ھووݨ دا اندازہ لیندے اتے متسیا دے راجے دا مال مارݨ دی صلاح ݙیندے۔ اوندا خیال ھے جو مال مارݨ دے بہانے پانڈوُ مِل ویسن۔ بھیشما دی صلاح تے، ڈرونا دُریودھن دی شرط من گِھندے۔ اِیں جھات اِچ ݙسی اے کہاݨی ساکوں مہا بھارت دے اصل رزمیے اِچ نئیں مِلدی۔
ناٹک دی ݙوجھی جھات اِچ، مال مارݨ اتے اِیں توں باد پیش آوݨ آلے واقعات سامھݨے آندن۔ ارجن دا پُتر ا بھیمانیو، کورویاں دے پاسوں جنگ بھِڑدے اتے اوکوں اوندا چاچا، بھیم ونڄ کے وٹھ گِھندے اتے ھِک ڈرامائی منظر اِچ، ویراٹ دے دربار اِچ پیش کر ݙیندے۔ ابھیمانیو چونکہ جلا وطنی تے ناھی، تاں تھی سنڳدے جو او کورویاں دے نال ھووے،تھی سنڳدے جو، اوں دُریودھن (جیڑھا اوندا چاچا ھا) دی قربانی دے سوݨ اِچ شرکت کیتی ھووے، اتے آپݨے سکیاں دے دُشمناں دے خلاف بھڑن کیتے ڳیا ھووے۔ پر کہاݨی دا اے حصہ وی ساکوں مہابھارت دے اصل رزمیہ اِچ نئیں مِلدا۔
ناٹک دی چھیکڑی جھات اِچ، کورویاں دی ابھیمانیو دا جنگ اِچ وٹھیج ونڄݨ تے تشویش ݙسدی ھے۔ ابھیمانیو کوں چھُڑاوݨ کیتے دُریودھن آپ منصوبہ بݨیندے جِتھوں اے ظاھر تھیندے جیویں کورویاں دا پانڈواں نال خانگی جھیڑا ھے، جیندے اِچ ٻاھر آلیاں دی دخل اندازی قابلِ قبول نئیں۔ وت واقعات دا سلسلہ وار بیان اے ڳالھ واضح کر ݙیندے جو پانڈواں کوں ڳول گھدا ڳئے، اتے ڈرونا دُریودھن دے پنڄ راتیں آلی شرط پوری کر گھِدی ہے ۔ دُریودھن، پانڈوُاں کوں اُنہاں دی شاھی ولا ݙیوݨ تے راضی تھی ویندے اتے ناٹک دا ھِک خوش کُن انت تھیندے۔ اِیں جھات اِچ وی کہاݨی دا اے حصہ خالص بھاسا دی آپݨی تخلیق ھے، جیڑھا مہا بھارت دے مرکزی خیال، یعنی یُدھ ۔جنگ، کوں غیر ضروری بݨا ݙیندے۔
[1] ھندوُستانی ریاست مدھیا پردیش دے شاھر گوالیار دے ڄموڑ، سائیں ادتیا نارائݨ دھیریاشیل ھاکسر، اللہ آباد اتے آکسفورڈ یونیورسٹیاں توُں تعلیم حاصل کیتی ہے اتے پیشے دے اِتبار نال سفارتکار ریہہ ڳئے ھِن۔
No comments:
Post a Comment