سندھو ݙیس اتے مہا بھارت دا تاریخی انگ

[Translation from the book of Girja Kumar on the “Indus People: Saraiki Saga and Sufi-Sant Renaissance” published by Vitasta, New Delhi (2013)]

مہا بھارت دا تاریخی انگ

مہابھارت کوں ہک اتہاس دی تراویں ڄاݨیا ویندے۔ اے اڄوکے معنی وچ تاریخ نئیں۔ اے ہک قصہ ہے جیڑھا ساکوں اصل وچ اے ݙسیندے جو انہیں واقعات کوں ݙیکھݨ تے سݨن والے قصہ گو دی نظر وچ کیا تھیندا ریہا۔

ایں قصہ دی جانبداری وݙی نُشابر ہے۔ اے ہک فاتح دا بیانیہ ہے۔ ہزاریں وریہیں کنوں اے قصہ سُݨیا اتے سُݨایا ویندا پئے۔ ایں وݙی بھیڑی وچ پانڈو جتݨ ہار ہئین اتے کورو دی ہار تھئی۔ اپݨی اصل شکل وچ تاں اے بھرگوا برہمنیں دے کُجھ ردوبدل نال کھشتریں دی پاسوں بݨایا سدھا سادھا ہک قصہ ہوسی۔ کرشنا جیڑھا جو اُنہیں دا سفیر اتے جنگی ماہر ہئی، اونکوں بعد وچ دیوتا دا درجہ ݙتیا ڳیا۔ اے تہزیب دے دھارے دا اُبھے پچادھ دے ویدیائی وسیب کنوں پوادھ دی پاسوں پھرونڄݨ دی وی نشانی بݨدے۔

ویدیائی ریت اجوکے سرائیکی۔پنجابی لوکیں دی پالی پوسی ہوئی ہئی جیڑھے جو سندھودی ہک وݙی کمیونٹی بݨدن۔ مہا بھارت نال کلہا سیاسی مرکز نئیں وٹیندا بلکہ تہذیب دا دھارا وی گنگا جمنا دوآب پاسیو مُڑ ویندے۔ گنگا نے سندھو دی جاہ گھن گیدھی اتے اے انڈین قدریں دی علامت بݨ ڳئ۔

ایندے وچ کوئی شک دی ڳالھ نئیں جو سندھ وادی دے سبھے لوک قدیم ویدیائی ریت دے بچاؤ کیتے مہا بھارت وچ کورو دی پاسیو ہئین۔ گندھارا اتے سندھو دیاں راج داھانیاں ہرے ہوئے کورویں دا ساتھ ݙتیا ہئی۔ مہابھارت سندھ وادی دے لوکیں اتےوسیب کیتے راہ رستہ بند کرݙتیا۔ ٻُدھ مت اتے یوگا دی صورت وچ ننویں نظریے اتے خیالات پچھونہیں ول آئے۔

سانجھا اچیتا[1]

مہا بھارتا دی بھیڑی ہزاریں وریہیں پیلھوں لڑی ڳئی ہئی پر اڄ وی ہندوستان دے لوکیں دے چیتے وچ وسدی پئی ہے۔ وی۔ایس۔سُکٹھنکر ، جیڑھا جو مہا بھارت دے مستند ایڈیشن دا ایڈیٹر ہے، لکھدے جو "مہابھارت ساݙا ہک سانجھا اچیتا ہے۔" ݙوجھے لوظیں وچ، "اے ہک اینجھا کل ہے جیڑھا ساݙے اڄ وچ شامل ہے۔" اساں ایں کل دی پیداوار ہئیں۔ اساں کنیں میݙا مطلب اساں جینجھے ہئیں۔ ایں کہاݨی دی 'بربادی دا قصہ'، 'تاریخی المیہ'،' دید دا دربھ،، اتے' ٻہوں وݙی قیمت بھر کنیں جیتی جنگ دا قصہ' دے طور وی تعبیر کیتی ویندی ہے۔ اینکوں وادی سندھ دے لوکیں کیتے ہک یُڳ دا انت وی آکھیا ونڄ سڳدے جو ایندے اثرات اج وی اتھوں دے وسیب دے لوک بھڳتیندے پئین۔ ہاری ہوئے لوکیں کوں ہمیش گندا کر کنیں ݙٹھا ویندے۔ ایہو کُجھ وادی سندھ دے لوکیں نال وی تھئے۔ او روایتی قصہ گویں (سوتاس) یا لکھاریں دا خاص نشانہ ہئین جنہیں ہارے ہوئے دی ہک برائی دے طور نقشہ کشی کیتی ہے۔ رزمیہ۔۔ ایپک۔۔ وار وچ ہَرے ہوئے دی کوئی جاہ نئیں ہوندی۔ تُہاݙے ساݙے کیتے مہابھارت دا ایہو مطلب بݨدے۔  

مہابھارت دا تاریخی جغرافیائی نقشہ

واقعات کوں ݙیکھݨ دے ٻئے وی کئی انداز تھی سڳدن۔ مہابھارتا دے کئی ہیرو اتے ویلن ہئین۔  جیت اتے ہار دا حسب کتاب کرݨ دا اے وی ہک ݙا بݨدے۔ گندھارا اتے سندھو دی راجدھانی دا کورویں نال ساتھ سنگت ہئی۔ وادی سندھ دے لوک ایں بھیڑی وچ سبھ کنوں اڳوں اڳوں ہئیں تے اُنہیں دا نقصان وی ودھیک تھیا۔  راجہ شاکنی اتے راجہ جایادرتھا ایں قصہ دے سبھ کنوں وݙے ویلن ہئین۔ خاص کر شاکنی دی اینجھی تصویر کشی کیتی ڳئی جینویں جو او دُریودھنا دے نال ایں وݙی بھیڑی دا ذمیوار ہووے۔ مہا بھارت دا اڄوکا قصہ وادی سندھ دے لوکیں دے پَھٹیں اتے لوݨ ٻُرکݨ دے وانگر ہے۔ ایں ہک فاتح دا قصہ ہے۔ اصل وچ تاں شاکنی ہک ٻہوں سیاݨا سفیر ہئی جیندی چالاکی کرشنا کنوں گھٹ نہی۔ شاکنی کوں گندا کر کنیں ݙکھایا ڳئے کیوں جو او تاریخ وچ ہار دی پاسیو کھڑا ہئی۔ اونکوں اپݨے کیتے گناہیں کنیں وݙا گناہگار بݨا ݙتیا ڳیا۔

مہا بھارت اتے سندھو دیاں مہان تریمتیں       

 مہابھارت دے چھیکڑ وچ اے تریمتیں ہن جیڑھیاں چنڳائی دا کردار بݨ کنیں سامہݨے آندن۔ گندھاری جیڑھی جو گندھارا دے راجہ سوبالا اتے شاکنی دی بھیݨ ہئی، ہک اینجھا ہی غیر معمولی کردار ہے۔ توڑے جو ریشم دے کپڑے کوں اکھیں تے ٻدھ کنیں اوں اپݨے آپ کوں اندھا بݨایا ہویا ہئی پر اوندا ہستیناپور دی ملکہ دا تاثر کہیں ویلھے وی نئیں ویندا۔ او ہک اینجھا المیاتی کردار ہئی جیڑھا خود المیہ کنیں اُتوں ٻاہندے۔ ہک ٻئی اینجھی مہان تریمت دہشالا ہئی جیڑھی گندھاری دی دھی اتے سندھو راجدھانی دی ملکہ ہئی۔ مہا بھارت دا المیہ اوندے مںہ اُتے تصویر دی کار نقش تھی ڳیا، پر اوں مہا بھیڑی دے پھٹ اپݨے عَملیں نال بھرے۔ توڑے جو پوری مہابھارت وچ اوندا نکا جہیاں کردار ریہے پر اوں اپݨے سہݨپ اتے سفارت تان پوری بھیڑی دا دھارا موڑ ݙتیا۔ اوں ارجن کوں اپݨے پاسیو موڑ گیدھا۔ اوندا کردار پورس نال ملدے جئیں جیتے ہوئے سکندر نال سہݨپ اتے سفارت کاری نال معاملہ طے کیتا۔ شاکنی دی ذال اتے گندھارا دی ملکہ دا وی کوئی گھٹ کردار نہی جئیں سخت جھیڑے ویلھے ارجن نال ڳاندھا رکھیا۔ انہیں پنجیں تریمتیں دے نویکلے کرداریں کوں اڄ آپ ٻولݨ ڈتیا ونڄے۔ اے سندھو ݙیس دے اینجھے سوہݨے اتے اُچے کردار ہن جیڑھے ہک اینجھے المیہ دا شکار ہن جیندے پیدا کرݨ وچ اُنہیں دا کوئی ہتھ نہی۔     

(ٻولی وٹار شاکا ہاری)

[1]  سانجھا اچیتا انگلش دے لفظ collective unconscious دا ترجمہ ہے۔