تیلگو۔ تامل ۔ تلنگانہ نیشنلزم تے پارٹیشن ۔۔ سرائیکی صوبہ تݨ مار کیتے ہک کہاݨی (مشتاق گاݙی)

 

تیلگو ۔ تامل ۔ تلنگانہ نیشنلزم تے پارٹیشن ۔۔ سرائیکی صوبہ تݨ مار کیتے ہک کہاݨی

مشتاق گاݙی

(اے ہک اَڄوکے ویلھے دی "ہسٹاریکل سٹوری" ہے۔ سنگت ایں سٹوری دا سرائیکی صوبہ تحریک کیتے مورل آپ کڈھے۔)

1914 وچ ساوتھ انڈیا دی اَڄوکی آندھرا پردیش سٹیٹ وچ تیلگو ٻولݨ آلے لوکیں اپݨے کیتے اَنج ٻولی دی بݨیاد اُتیں ہک انج سٹیٹ (صوبہ) دی ڳالھ ٹُوری۔ اوں ویلھے اَڄوکے تامل ناڈو، کرناٹک، کیرالہ، اودیشا، آندھرا پردیش تے کجھ ٻئے علاقے مدراس پریزیڈینسی دا حصہ ہئین۔ بنگال پریزیڈینسی وانگ مدراس پریذیڈنسی وی 1785 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دی پاسیوں ٹھہایا ہک لمبا چوڑا "ملٹی لینگوئل" انتظامی پونٹ ہئی۔

1914 پچھوں انڈیا دی فریڈم موومنٹ جݙاں وَدھی تاں اوندی سانجھ سَٻدھ وچ تامل تے تیلگو ٻولݨ آلیں آپت دے جھیڑے کوں ہک پاسیوں رکھ چھوڑا۔ مسئلہ وَت وی جیندا ریہا۔ورلڈ وار تے گاندھی جی دی سول نافرمانی دی تحریک پچھوں انڈین نیشنل کانگریس کوں ہر پاسیوں لسانی تحریکیں تے ننویں لسانی انتظامی صوبے بݨاوݨ دی ڈیمانڈ دا سامہݨا پیا۔ ݙوجھے لفظیں وچ ہک پاسیوں انڈین فریڈم موومنٹ چَلدی پئی ہئی تے ٻئی پاسیوں لسانی تحریکاں تے ننویں صوبیں دی ڈیمانڈ وَدھدی پئی ہئی۔ انڈین نیشنل کانگریس کیتے فریڈم موومنٹ کوں اڳوں ودھاوݨ کیتے اِنہیں علاقائی تے لسانی تحریکیں کوں نال گھن کنیں چلݨ لازمی ہئی۔ ایں سانگے انڈین نیشنل کانگریس جواہر لال نہرو کوں اے ذمیواری ݙتی جو ایں مسئلے اُتیں کانگریس پارٹی دی نویکلی پالیسی بݨاوݨ کیتے ہک ڈاکومنٹ لکھ ݙیوے۔اے ڈاکومنٹ نہرو رپورٹ سݙیندے جیندے وچ نہرو کانگریس پاسیوں لسانی حدود دی بݨیاد اُتیں ننویں صوبیں۔سٹیٹس بݨاوݨ دی تجویز ݙتی۔اے تجویز برٹش انڈین کالونئیل گورنمنٹ کوں قبول نہی۔ جݙاں جو انڈین نیشنل کانگریس اپݨی آرگنائزیشن دی لسانی یونٹس دے حساب نال نَنویں سروں اُساری کیتی۔ (اے سرائیکی دے کیس وچ اینویں ہے جیویں پیلھوں غوث بخش بزنجو اپݨی پارٹی "پی۔ این۔ پی" دا اَنج پنجواں سرائیکی وسیب دا یونٹ ٹھَہایا تے اوندے پچھوں اے۔این۔پی تے وت پیپلز پارٹی دی پاسیوں جنوبی پنجاب دے ناں نال سرائیکی وسیب دے انج یونٹ ٹھہائے ڳئے )

1935 وچ جݙاں ٻہوں سارے رولے ڳولے پچھوں انڈین ایکٹ پاس تھیا (جینکوں سعادت حسن منٹو نیا قانون دے ناں نال اپݨی مشہور کہاݨی دی تھیم بݨایا) تے اوندے تحت انڈیا کوں اندرونی خومختیاری ݙے کنیں 1936 دے الیکشن تھئے (جیندے وچ کانگریس کوں وݙی کامیابی ملی) تاں اے لسانی صوبیں دا ایشو ہک واری ول اُٹھ کھڑا تھیا۔ سندھ تے اوڑیسہ چھڑیاں ݙو ڈیمانڈ ہئین جنہیں کوں برٹش سرکار مَنیا۔ سندھ کوں بمبئی تے اوڑیسہ کوں بہار کنیں اَنج کر کنیں ننویں صوبے بݨائے ڳئے تے اُتھاں الیکشن پچھوں نویکلی صوبائی حکومت بݨی۔ (اے ٻہوں دلچسپ پرکھ ہوسی جو آخر اے ݙو ڈیمانڈ ای کیوں قبول تھیاں)

مدراس پریذیڈینسی وچ تیلگو، کݨا تے مَلیالم ٻولݨ آلیں دے انج صوبہ دی ڈیمانڈ کوں برٹش سرکار ہک پاسیوں کر ݙتا۔ انڈین نیشنل کانگریس دی وی کجھ ایہا نیت ہئی جو اے پرابلم ٹلا راہوے۔ 1940 وچ تیلگو تے تامل کوں آپت وچ بھڑاوݨ تے ونڈݨ کیتے مدراس پریذیڈنسی دی ہک کابینہ میٹنگ وچ گورنر لارڈ اریکسن اے شاند ݙتی جو اونکوں تیلگو ٻولی دے انج آندھرا پردیش سٹیٹ (صوبہ) دے بݨاوݨ وچ کوئی مسئلہ نئیں۔

جیویں ہر ونڈ نال تھیندے، ایں ڳالھ پچھوں تیلگو تے تاملیں وچ اے جھیڑا مچ ڳیا جو مدراس (اڄوکا چنائی) کیا تامل ناڈو دا حصہ ہوسی یا آندھرا پردیش دا۔ مدراس اوں ویلھے ہک " مَلٹی لینگوئل " شاہر کیپیٹل ہئی۔ تامل تے تیلگو اوندی وَدھ آبادی ہئین۔ اے جھیڑا "سیکنڈ ورلڈ وا"، "انڈین فریڈم موومنٹ" تے وَت "پارٹیشن" پچھوں مدھم تھی ڳیا۔ 1948 وچ اے جھیڑا وت ودھݨ شروع تھیا جݙاں تیلگو ٻولݨ آلیں نہرو کنیں اوندی اپݨی رپورٹ دے موجب آندھرا پردیش کوں انج سٹیٹ بݨایا ونڄے۔ ایں مسئلے دے حل کیتے 1949 وچ ہک ننویں کمیٹی بݨی جیندے نہرو، پٹیل تے پتبی سیتارامیہ ممبرز ہئین۔ اوں کمیٹی منظوری ݙتی جو آندھرا پردیش کوں انج سٹیٹ بݨایا ونڄے، جݙاں جو مدراس شاہر کوں تامل ناڈو وچ ملایا ونڄے۔ اے ڳالھ تیلگو ٻولݨ آلیں کیتے قبول نہی۔ معاملہ ہک واری ول اَڑکیج ڳیا۔ اڳلے ترائے سال تائیں اے جھیڑا چلدا ریہا تے معاملہ ٹلا ریہا۔ (نہرو کوں وی کئی وَدھ جلدی نہی)۔

1952 وچ گاندھی جی دے ہک تیلگو ٻولݨ آلے سنگی پوٹی شری رامولو آندھرا پردیش دی انج سٹیٹ کیتے مرت بھرݨ رکھ گیدھا۔اوندے مطالبے وچ مدراس دا آندھرا پردیش وچ رلاوݨ دا مطالبہ وی شامل ہئی۔ نہرو آکھیا جو میں باپو دی پاسیوں مرݨ بھرت دی ریت تے اوندے نال ڳنڈھیل " سائیکالوجیکل بلیک میلنگ" کوں سروں قبول نہ کریساں۔ تھیا اے جو 15 ݙینہہ پچھوں شری رامولو اپݨے مرݨ بھرت وچالے مر ڳیا۔ ایں ہووݨی پچھوں ساوتھ انڈیا وچ ہک بھونچال کھڑا تھی ڳٰیا۔ہنگامے، مار کٹائی ہر پاسیوں کھنڈ ڳئی۔ نہرو تکھیں تکھیں آندھرا پردیش بݨاوݨ دا پارلیمانی تے آئینی کم ودھا ݙتا۔ مدراس دا مسئلہ ڳلے وچ پھسی ہݙی وانگ کھڑا ہئی۔ ݙوھیں تیلگو تے تامل ٻولݨ آلے کہیں صورت مدراس کنیں دستبرار تھیوݨ کنیں تیار نہن۔ ہک تجویز آئی جو مدراس کوں ݙوھیں دا سانجھا "کیپیٹل سٹی" بݨا ݙتے ونڄے۔ تاملیں اڳونہے ݙر بھئو تے مدراس اُتے پَریتی کنٹرول رکھݨ کیتے ایں ڳالھ کنیں سروں انکار کرݙ تا۔ کانگریس دی آندھرا پردیش کمیٹی دے وائس پریذیڈنٹ وی۔ کلیشور راؤ اپݨی تیلگو ٻولݨ آلی کمیونٹی کوں آکھیا جو او پریکیٹکل تھیون تے جھیڑے تے فساد کوں ودھاوݨ دی بجائے جو ملدے او گھن گھنن۔ ایندے نال اوں اے وی آکھیا جو تیلگو مدراس دی بجائے ریاست حیدر آباد دے تلنگانہ ریجن تے اوندے حیدر آباد شاہر دا مطالبہ کرن۔ ایں طرانح نال حیدر آباد ریاست دے تیلگو ٻولݨ آلیں نال اُنہیں دا کٹھ تھی ویسی۔ تلنگانہ اوں ویلھے برٹس سرکار دے خلاف کیمونسٹ۔ کانگریس لیڈرشپ وچ ہک وݙی کسان بغاوت کنیں نکلا کھڑیا ہئی۔

ایں سانگے تلنگانہ دے تیلگو ٻولݨ آلیں نال اُنہیں دے مذاکرات تھئے۔ کانگریس تے نہرو کوں وی اعتماد وچ گیدھا ڳیا۔ تلنگانہ دے لوکیں دی رائے ونڈی ہوئی ہئی۔ او اپݨی انج علاقائی خودمختیاری چاہندے ہئین۔ او سمجھدے ہئین جو انہیں دا دَکن پوٹھوہار دا کلچر ، جغرافیہ تے ہسٹری دا باقی آندھرا پردیش (خاص کر ساحلی علاقے) کنیں وکھرپ ہے۔ کانگریس انہیں کوں انج صوبہ دی آفر کیتی۔ آندھرا پردیش دی لیڈرشپ اُنہیں نال اپݨی سٹیٹ وچ شمولیت دے انج معاہدے دا وعدہ کیتا۔ چھیکڑ وچ تلنگانہ دے لوک انہیں دی لیڈرشپ ایں گومگو وچ راہندیں ہوئیں آندھرا پردیش وچ شمولیت کیتے راضی تھی ڳئے۔ تلنگانہ دی آندھرا پردیش وچ انج انتظامی حیثیت دا ہک معاہدہ وی تھی ڳیا۔ حیدرآباد آندھرا پردیش دا کیپیٹل سٹی بݨ ڳیا۔

او وکھرپ جیندے پاروں تلنگانہ دے لوک پیلھوں پہل گومگو دا شکار ہئین، آندھرا پردیش وچ رَلݨ پچھوں وَدھیک نُشابر تھیندا ڳیا تے تلنگانہ دی اَنج سٹیٹ دی ڈیمانڈ کجھ مدت پچھوں وت زور و شور نال جاری تھی ڳئی۔ 1969, 1972, 2009 وچ تلنگانہ دی انج سٹیٹ دی تحریک زور پکڑیا، وت مدھم پئے ڳئی۔ 2013 وچ کانگریس پارٹی آندھرا پردیش دی ونڈ تے تلنگانہ کوں انج سٹیٹ بݨاوݨ دی ڈیمانڈ نال سَہمت تھی ڳئی۔ اوں ویلھے تلنگانہ تحریک ایتلی ودھ ڳئی ہئی جو لوک خوود کشی کرݨ لڳ پئے ہئین، ہڑتالاں تے پیہہ جام عام تھیوݨ لڳ پئے تے ہر پاسیوں مار کٹائی ودھݨ لڳ پئی۔ 2014 وچ انڈین پارلیمنٹ وچ ونڈ کیتے آئینی بل پاس تھیا تے 2جون2014 کوں 10 ضلعیں نال تلنگانہ ہک انج سٹیٹ بݨ ڳٰیا۔

حیدرآباد کوں آندھرا پردیش تے تلنگانہ دا سانجھ کیپیٹل شاہر بݨایا ڳیا تے او اَڄ تائیں ہے پیا۔

سرائیکی صوبہ کیتے سندھ وانگ کجھ سُوکھا سَولڑا پندھ تھیندے یا وت تلنگانہ وانگ گو مگو دی حالت وچ رہندیں اَولڑا تے دریگھا۔ اے سوچݨ دی ڳالھ ہے۔

ے سوچݨ دی ڳالھ ہے۔