سرائیکی جغرافیہ دی تاریخ ۔۔۔۔۔۔ فدا حسین گاݙی

سرائیکی جغرافیے دی تاریخ

فدا حسین گاݙی

اَڄ وانگوں پُراݨے زمانے وچ وی انتظامی یونٹ کجھ انتظامی سہولتاں کوں ݙیکھ کنیں بݨائے ویندے ہَن ۔ آوݨ ونڄݨ دے رَستے اَتے لوکیں دا رَلواں وسیب اِنہیں انتظامی سہولتیں وچوں ݙو  وݙیاں سہولتاں ھن جیڑھیاں انتظامی یونٹ بݨیندے ویلھے دھیان وچ رکھیاں ویندیاں ھَن ۔ ایہا وجہ ہئی جو ٻہوں پُراݨے ویلھے کنیں پنجاب اَتے ملتان ݙو انڄ صوبے ریہن یا ملتان اَتے ایندے اِݙوں اُݙوں دا علاقہ انتظامی طور تے سندھ نال رَلا ݙتا ویندا ریہے۔

سبحان رائے دی لکھی "خلاصۃ التوریخ " دے مطابق صوبہ پنجاب دیاں حداں اے ہیئن۔ دریائے ستلج کنیں گھن دریائے سندھ تئیں لمبائی وچ صوبہ پنجاب 180 کوہ ہئی۔ بھٹار کنیں گھن کے چواکنڈی تئیں چوڑائی وچ اے پنجاب صوبہ 87 کوہ ہئی۔ ایں صوبے دے پوادھو سرہند (موجودہ ہریانہ) پچادھو ملتان ‘ اُبھیو کشمیر اَتے لمیو دیپال پور دے صوبے ہئین ۔ ایں صوبے دیاں پنج سرکاراں ھن۔ آئین اکبری دے مطابق صوبہ پنجاب بھمبھر کنیں گھن کنیں  چوا کنڈی تئیں ہا ۔ چوا کنڈی سَت گرہ دا علاقہ ہا اَتے ست گرہ گوگیرہ کنیں تیرہاں 13میل دریائے راوی اُتے واقع ہا ۔ ۔ساوݨ مَل دے پہلے ویلھے ( اُنہوِیویں صدی دا پہلا اَدھ ) صوبہ ملتان دی پوادھی حد چیچہ وطنی تئیں ہئی ۔ چیچہ وطنی اَتے چوا کنڈی ہِکا جاہ ونج تھیندی اے۔ منوسی جیڑھا اورنگزیب دے زمانے وچ ہک ٻدیسی سپاہی ہا، اوندے مطابق لہور دی سلطنت دریائے ستلج کنیں دریائے سندھ تئیں 180 کوہ ( 270میل ) ہئی ۔ بھمبھرکنیں چوا کنڈی تئیں 86 کوہ (129میل) ہئی۔ اونویں تریخ وچ لہور دا ناں پہلی لِنگ محمود غزنوی دے ویلھے آئے۔ اوں ویلھے لہور کوں "یکے از مضافاتِ ملتان"  ڳݨیا ویندا ہئی۔

انہیں حوالیں کنیں پتہ لڳدے جو ملتان دی پوادھی حد پُراݨے وقتیں کنیں چیچہ وطنی دے کولھوں تئیں ریہی ہے۔ اُبھے پاسو  دوآبہ سندھ ساگر دا  اُتلا حصہ پنجاب نال سمجھیا ویندا ہا ۔ ایندے متعلق لکھیا ڳئے جو سندھ ساگر وچ اَوانی (اعوان وچ چنگی نسل دے گھوڑے) پالیئے ویندے ہن۔ اِتھوں دے علاقہ  ریوات دے گکھڑ  بندیں  دا گھوڑیں نال سودا وی کریندے ہن ۔ ۔پوٹھوہار کنیں ہیٹھو سندھ ساگر دا تھل دا علاقہ ملتان نال ہوندا ہا۔ ساوݨ مَل دے ویلھے (1822ء۔1844ء) تئیں اے ملتان نال ریہے ۔ ملتان دا صوبہ قندھار اَتے ایران دی راہ اُتے ہا۔ ایں صوبے دے ترائے دریانویں (دریائے سندھ‘ دریائے راوی اَتے دریائے جہلم) دی وجہ کنیں تجارت آسانی نال تھی سڳدی ہئی ۔ وَنکو وَنک دے چنگے کنیں چنگے اُٹھ ‘ ہفیم ‘ گندھک‘ کماݨیاں ‘ چٹی پُھٹی اَتے کپاہ ملتان کنیں لہور ویندی ہئی۔ انہیں دے بدلے لہور ‘ بنگال اَتے ہندوستان دا سامان ملتان آندا ہا ۔ گھوڑے زیادہ افغانستان اَتے ایران کنیں لاہور دے راہویں آندے ہَن۔

حسین لنگاہ دے ویلھے وی پوادھو تھولی جھئیں تبدیلی نال ایہا حد بندی ریہی ہے۔ پچادھو دین کوٹ (کالا باغ دے نال ہک آبادی) اَتے دیرا اسماعیل خان تئیں سرائیکیں دی ہک قومی ریاست ریہی ہے۔  ایندی لمی حَد اَڄ دے صوبہ سندھ دی اُبھی حد دے نال نال ہئی۔

اِنہیں حقیقتیں دی روشنی وچ سرائیکی کلچر دا ایہو علاقہ بݨدا ہا۔ بھل لوئر پنجاب اَتے ایندی گوگیرہ شاخ دی وجہ کنیں ، پوادھی پنجاب دی آبادی دا 46 فیصد چناب کالونی وچ آباد تھیوݨ نال، ݙوجھا 1947ء دے بعد پنجاب دی تقسیم اَتے پوادھی پنجاب کنیں ساہیوال وچ مہاجریں دی آباد کاری دی وجہ کنیں سرائیکی کلچر دی حد کجھ پوادھوں تھی آئی ہے۔

[نوٹ : اے لکھت دا پیلھا حصہ ہے جݙاں جو ݙوجھا حصہ دریاویں دی وہیند اتیں وٹیج موجب سرائیکی جغرافیہ دی تاریخ ہے]

Add caption

The Siraiki Dream

The Siraiki Dream

Many decades ago, our foremothers and forefathers dreamt the future and named it Siraiki. And in their footsteps we are gathered here for the renewal and realization of that dream.

***********************

We-Siraikis- have a dream. We have a dream of loving and living our language. Our language is our identity, the cause of our becoming. Language is the core of any culture. To forget one’s mother tongue is to alienate oneself from one’s own being. They may have wings but are without roots to nourish and sustain their being.

We have a dream to preserve and develop our language in an environment where all languages, small or large, have equal dignity and recognition. The disavowal of any language deprives us of our collective past and our possible futures. It promotes the forces of hatred and bigotry.

***********************

We-Siraikis- have a dream to attain self-rule and regional autonomy. We have a dream of a separate province for the Siraiki Wasaib. History has taught us how, as the subjects of Takhat Lahore, our resources are drained out and our citizenship is subverted and left incomplete.

Like our ancestors, our dream is to support and strengthen the federation of Pakistan. A separate province gives us the agency to actualize the dream of a peaceful, prosperous and democratic Pakistan for all Pakistanis.

***********************

We live in both eternity and present. We the daughters and sons of the Wasaib, the inhabitants of the ancient city of Maloha, once formed the heart of the ancient Indus Valley Civilization and now form the center, the heart, of this country, Pakistan. We the daughters and sons of SAPT Sindhu, of the Wasaib, we carry the Islamic Sufism of tolerance and pacifism.

Etizaz Ahsan of Lahore writes “Indus Saga”. Girja Kumar sitting in Delhi authors “Indus People: Siraiki Saga”. World scholars trace “Sindh through Centuries”. Ind, Hind, Sindh is the logo carved in lands and history with eternity. We, Siraikis, dream this eternity rooted in the Middle Indus Valley to magnify as a uniting force for Pakistan.

***********************

We have a dream of prosperity and well-being, a dream of development. A development that is not violent, a development that does not forcibly displace communities, a development that does not destroy our lands, pastures, rivers, forests and a development that does not deplete our life-world and our resources and commit the ultimate crime against future generations. Change needs to speak to our histories, to our living culture, to our living traditions, to our people and not to any false gods.

***********************

We have a dream that both men and women of Siraiki Wasaib should have equal status and opportunities. We reject all forms of imposed discrimination against women.

***********************

Walking slowly, attentive to the path we tread. 

  

(Islamabad Declaration of SIRAIKI LOK SAANJH)