فرانز فینن، بلیک سکین ، وائٹ ماسک اتیں سرائیکی سوجھواݨیں دی اردو نال چاہت
( نوٹ: اے نوٹ ملتان لٹریری فیسٹول 2021 دے پچھوکڑ وچ لکھیا ڳیا ہئی)
میں ڄݙاں اے ݙیہداں جو کیویں سرائیکی سوجھواݨیں دی سنگت اردو دی چاہت وچ سوشل میڈیا اُتے دھڑا دھڑا اردو پوسٹاں لکھدی لیندی ہے یا وت ہک مڈل کلاس دے سرائیکی کوں اپݨے ٻالیں کوں زبردستی اردو سکھلیندا ݙیہداں تاں میݙی کھل نکل پوندی ہے تے میکوں فرانز فینن تے اوندی کتاب " بلیک سَکین، وائٹ ماسک" یاد آ ویندی ہے۔ کیوں تے کیویں؟ ایندی کُجھ تفصیل ہیٹھوں ݙتی کھڑی ہے:
کالونئیلزم تے نسل پرستی دے خلاف بھیڑی وچ فرانز فینن کوں گلوبل لیفٹ وچ ہک پیغمبر دا درڄہ ریہے۔ اوندی خاص دلچسپی 'کالونائزیشن دی سائیکالوجی' ریہی ہے۔ جتھاں ہک کالے ۔ بلیک ماھݨو دے پاروں اونکوں نسل پرستی تے کالونائزیشن دا ݙونگھا وجودی تجربہ ہئی، ایندے نال ای سائیکالوجی اوندا سبجیکٹ تے پروفیشن ہئی۔ اوندا ہک وادھوں ڳُݨ اے وی ہئی جو پنجاہ دے ݙہاکے وچ پیرس (فرانس) وچ 'ویلیم فیڈرک ہیگل دی 'غلام تے آقا دی جدلیات' دی جیڑھی اوں ویلھے دے سوجھواݨیں الیگزینڈرا کوجیوے، جیکوئس لاکان، سارتر دے ہتھوں ننویں پرکھ پرچول تھیندی پئی ہئی، فرانز فینن اوں پرکھ پرچول دا حصہ ہئی۔ ایں ننویں فلسفیانہ پرکھ پرچول دی ہک وݙی بݨیاد فریڈرک ہیگل دے بھاونا تے سُنڄاݨ (desire and recognition) جہیں وچاریں دی ننویں سُدھ ٻُدھ گھنݨ ہئی۔ ہیگل موجب ساݙی وݙی بھاونا ٻئے کنیں اپݨے سروپ دی سُنڄاݨ کراوݨ ہوندے۔ آقا تے غلام دے کہیں وی سانگے وچ آپت دی سُنڄاݨ نئیں تھی سڳدی۔ آقا تے غلام دا سانگا سُنڄاݨ دا سانگا تھی ای نئیں سڳدے۔ ایندے وچ غلام بارے آقا دی مخالفانہ سُنڄاݨ ای ممکن ہے۔ ہک اینجھی سُنڄاݨ جیڑھی غلام کیتے 'اݨ سُنڄاݨ' ای رہندی ہے۔ ہیگل موجب ایں 'مخالفانہ تے اݨ سُنڄاݨ' کوں مُکاوݨ تے وٹاوݨ ای غلام دی وݙا بھاونا ہوندی ہے۔ ہیگل دی ایں ڳالھ کوں پکڑ کنیں فرانز فینن اپݨی کتاب " بلیک سَکین، وائٹ ماسک" لکھی ہے۔ ایں کتاب وچ او ݙکھیندے جو کیویں ہک دریگھی تے ݙونگھی کالونائزیشن تے پچادھ دی نسل پرستی دے پچھوں کالا ماھݨو ۔۔۔ بلیک مین ۔۔۔ اپݨی تے آپݨے آپ دی سُنڄاݨ کیتے آقا دا روپ دھارݨ دی بھاونا پلیندے۔ فرانز فینن دا ہک جڳ مشہور آکھاݨ ہے: " کالا بندہ چٹا تھیوݨ چاہندے"۔ غلامی تے چُھوٹے ہووݨ پاروں، آقا سنواں تھیوݨ دی بھاونا اوندے من وچ آندی ہے۔ آقا سَنواں ہووݨ دی ایں بھاونا کیتے او اپݨے آپ دی سُنڄاݨ کنیں ہٹ ویندے۔ ایں بھاونا پچھوں او ہک ' وائٹ ماسک' بݨیندے تے اپݨے چہرے اُتے سجا ݙیندے۔ فرانز فینن موجب ایں 'وائٹ ماسک' دی وݙی جھلک اوں ویلھے سامہݨے آندی ہے جݙاں کالا ماھݨو اپݨی ٻولی چھوڑ آقا دے ٻولی تے لہجہ اپناوݨ دا بھونڈا اَہر کریندے۔ فرانز فینن دا اے یقین ہے جو کالا ماھݨو ۔۔ بلیک مین جݙاں تائیں اے وائٹ واسک پاتی رکھدے، او اپݨی، اپݨے سروپ دے درست سُنڄاݨ نئیں کرسڳدا۔ اوندی ہر بھاونا، ہر کرت کار آقا سَنواں تھیوݨ ای رہندے۔ ایں کیتے غلام کیتے اپݨی سُنڄاݨ کیتے پیلھی ڳالھ ایہا ہے جو او اپݨی ٻولی ٻولے، آقا دی، غلامی دی ٻولی چھوڑے۔ اپݨی ٻولی ٻولݨ اپݨی وسوں تے کلچر وچ جیوݨ ہوندے۔۔۔۔۔۔ جݙاں اَسی دے ݙہاکے وچ سرائیکی لوک سانجھ بݨی تاں اوندے اڳواݨیں اڳوں کلہا سرائیکی سُنڄاݨ دا ودھارا نہی۔ اُنہیں دا وݙا ارتھ اے وی ہئی جو اساں اپݨے غلام ہووݨ دی وی سُنڄاݨ کروں، ہک اینجھی سُنڄاݨ جیڑھی ساکوں اپݨی ٻولی، وسوں تے کلچر نال ولا جوڑے۔ سرائیکی لوک سانجھ اوں ویلھے دی ہر اوں "ترقی پسندی تے اسلام پسندی" دی شکل دی ݙک ٹھل کیتی جیڑھی ساکوں، ساݙے ٻالیں کوں اپݨی ٻولی دے بجائے اردو دی راہ لیندی ہے۔ ہک اینجھی راہ جیڑھی اپݨے آپ کنیں، اپݨی ہوندی کنیں اُپرپ ہے۔۔۔۔۔۔۔۔۔ اڄ جݙاں میں ننویں پراݨے سرائیکی سوجھواݨیں دی اردو دی چاہت ݙیہداں تاں میکوں کھل آ ویندی ہے (ویسے تاں رووݨا چاہیدے) تے میݙے چیتے وچ فرانز فینن، ' بلیک سَکین۔ وائٹ ماسک' تے سرائیکی لوک سانجھ دے بھوت پھرݨ لڳ پوندن۔
