“A Book of Conquest”
Book Review by Asad Jütah
منان آصف دی اے لِکھت چچ نامہ کوں ہِک نویں اَکھ نال ڈیکھݨ تے مسلماناں دے سندھ وادی اِچ آمد تے اوریجن دے سوال تے ہِک وڈا سکالری کَم اے۔ اینڊے کیتے لِکھاری اُچ شریف دے پندھ کریندے, اُتھاں ڊی تیرھویں صدی دی دُنیا سمجھݨ, پرکھݨ دی کوشش کرینڊے ڄیہڑے چچ نامہ اُتھاں لکھیندا پِیا ہا تے موڄودات ڊا ڄائزہ ڳِھندے۔ نال او عربی, فارسی, سنسکرت تے چچ نامہ نال ڳنڈھے ٻئے ڈِھڳ سارے سورسز کوں ڳُلینڊے پُھلینڊے۔
لِکھاری ڊے اینڊے اِچ اصل concern اے بیانیئے ہِن؛
1- اسلام عربیں کول آئے تے جغرافیائی طور تے اے انڈیا کیتے اوپرا اے۔ اے مذہب اوپرا اے تے اِتھوں دے وسݨیک تل وطنیاں کیتے مسلمان اوپرے ہِن۔
2-
3- قاسم دا اِتھاں آوݨ تاریخی طور کیویں ہے تے بعد اِچ ایکوں وَلا کیویں ری کنسٹرکٹ کیتا ڳئے۔
اے ایڄھا کم اے جو چچ نامہ دے سیاسی, سماجی جائزے ڊے باڊ, اوریجن ڊے بیانیے کوں ڈیکھݨ ڊا ہِک نواں پُکھ اُبھردے۔
جیویں لِکھاری آپ لِکھدے؛
“This book is an argument against origins takes an imperative that “Origin must be known historically, history must itself resolve the problem of history, knowledge must turn its sting against itself.”
منان اپݨی کتاب اچ ݙو وݙے کلیم کریندے؛
1- چچ نامہ کوئ عربی لِکھت دا ترجمہ کنہی (جیویں علی کوفی آہدے جو اٹھویں صدی دی لِکھت ڊا ترجمہ اے) اے تیرھویں صڊی اِچ ای لکھیا ڳئے۔
2- اے کوئ فتح نامہ یا اسلام دے اتِھاں اوریجن بارے فتح ڊا ٻیانیہ/ تریخ نی اے, اے سیاسی تھیوری اے۔ اے تیرھویں صڊی ڊے سیاسی ڊھارے اَتیں ونکو ونک (diverse) جہان کوں نشابر کرینڊے تے آوندی وکالت کریندا ڈِسدے۔
منان مسلماناں ڊے اوریڄن بارے برطانوی بیانئے تے اے ڄو مسلمان ایں ڊھرتی ڊے کیتے اوپرے ہِن کوں decolonise کرݨ ڊی کوشت کریندے۔
اڳر چچ نامہ کوں اوریڄن ڊے ٻیانیئے کن انڄ کر سیاسی مقصد کیتے پڑھیچے تاں وڈے سوال اُٹھدن۔
سنڊھ ڊھرتی تے عرٻ ڊے ٻہوں پیلھوں کنے آپس اِچ ڳانڈھے ہَن۔ سندھ انڈین ocean راہیں گجرات تے بحیرہ عرب نال ملدا ہا, تے دریا دے پاروں تجارتی ڳانڈھے ہن۔ انہاں دا پچھوکڑ ڄو کیویں اِنہاں ڊا آ ونج ہا تے تاریخی واقعات کتاٻ اِچ موجود ہِن۔ قاسم توں پہلے ڊے حملے تے ڊھاڑیلیں ڊا ذکر اے تے ول قاسم ڊے ویلے ڊا ہِک عالمی تناظر کیا ہا۔
لکھاری اِتھاں ٻہوں سارے کالونئیل ڊور ڊے اُسرے نظریات تے نعریاں ڊا جائزہ ڳِھندے تے اوکوں ہِک اڄوکے زاویہ نال ڈیڊھے, اوں ایں بیانیہ کوں ڄو تاریخ کوں ڈیکھݨ ڊی ہِک انڈین اَکھ تے ڈوڄھا مسلمان اکھ نال انڈیا ڊی تاریخ کوں ڈیکھݨا ہے کوں ڈی-کالونائز کرینڊے تے آہڊے ڄو مسلم ڈسکورس کوئ اوپرا کنہی۔ اریجن تے ترے(پاکستانی,برطانوی, انڈین) بیانیے تے سوال چینڊے تے اینڊے کیتے تاریخی واقعات ڊا ڄائزہ ڳِھندے۔ ہِک ریاستی ٻیانیہ ڄو قاسم کہیں تریمتیں ڊی فریاد تے ونڄ تُرٹا تے ڈوڄھا ڄو قاسم اِتھاں آ کہ تباہی پھیر چھوڑی تے اِتھوں ڊی تہذیٻ تے مندراں ڊا ککھ نا رکھا۔
ایندے کیتے او باقی اوں ویلے ڊیاں عربی تریخاں ڊا جائزہ ڳِھندے تے نال چچ نامہ کوں وی ولا پرکھݨ ڊی کوشش کرینڊے۔ نال ای نال سامراج ڊے کھینڈائے ٻیانئے کوں وی کاؤنٹر کرینڊے۔ اوندی ساری تفصیل اِتھاں ڈیوݨ اوکھا کم اے۔
کتاٻ ڊا ہِک پورا ڊرشن, چچ توں ڳِھن کہ تے قاسم ڊے انت تک ول بعڊ دے واقعات اِچ وی, تریمتیں ڊے کردار اُتے ہے۔ اے وڈا چسولا پُکھ اے تے ڈکھینڊے ڄو کیویں تریمت ایں ساری کہانی اِچ وڈا کِرڊار اے تے اوندے بغیر اے مکمل کنہی۔ باہمݨ چچ کوں آݨن آلی راݨی (راجہ سہاسی ڊی ذال) آپ ہئ ڄیہڑی چچ ڊی عاشق تھی ڳئی ہئ۔ ول چچ نامہ اِچ قاسم ڊی راݨی لاڈی نال شادی تے اوندا اروڑ واسیاں کوں امان ڈیواوݨ تے قاسم کوں راج نیتی اِچ صلاح مشورہ ڈیوݨ ایہہ وی اڄوکا پُکھ اے(سنڊھی ٻیانیہ اینڊے اُپٹھ اے)۔ تے آخر تے ݙاہر ڊیاں ڊِھیاں سندھ راݨیاں ڊا قیدی بݨ بغداد اِچ حجاج اڳوں رات ڳزراݨ کیتے پیش تھیوݨ تے اُنہاں ڊا پینترہ کھیڈ قاسم تے رنڳ رلی ڊا اروپ لا اوکوں مرواوݨ تے اپنے بابے ڊا بدلہ ڳِھنݨ تے اموی سلطنت ڊی مٹی پلیت کرݨ, اِنہاں توں بغیر قِصّہ نا مکمل اے۔ تے غیر مقامی ایکوں سندھ دی تریمتیں ڊی صرف چالاکی تے ݙو نمبری ڈکھلیندے ڄو اِنہاں ڊا اعتٻار نا کریڄے پَر ایندے پِچھوں اُنہاں ڊی پوری سیاست تے اُنہاں ڊا سوڄھوآݨ ہووݨ نی نظردا۔
ہُݨ آندے ہئیں لِکھاری ڊے اصل مڊعے دو ڄو چچ نامہ کیویں ہِک سیاسی تھیوری اے, اینڊے کیتے کُڄھ واقعات ڊرج اِج ڄِتھوں ایندا سیاسی تھیوری ہووݨ نشابر تھینڊے؛
1- تُساں اپݨے مخالف کوں مارݨ ڊے بجائے اوکوں accommodate کریندے او۔ قاسم ڊا ݙاہر دی کابینہ اِچوں خزانچی لاون ایندی مثال اے۔
2- ݙاہر ڊے پیو, چچ ڊی سیاست او کیویں راج اِچ آندے تے اوندا اپݨی رعایا نال ٹاکرا کیویں براہمن آباد تے بِنہاں جئیں تے کتھائیں ڳاہل مہاڑ نال کتھائیں خراج لا اپݨا سکہ جمینڊے تے اونڊا اپݨی ریاست ڊی سرحداں تے ٻوٹے لاوݨ ڄو ڈوڄھے ڊی باڑ ڊا وی احترام کیتا ونڄے تے پوری دنیا فتح کرݨ نا ٹُر پویڄے۔ تے قاسم ڄیہڑے آنڊے بلکہ اہویں بوٹا لینڊے, اہویں براہمن آباد دا ٹاکرہ, ملتان مندر اِچ کوئ قتلام نی کریندا خزانہ – خراج لیندے تے امان ڈیندے, اروڑ اِچ ایویں رانی ڊ آکھ تے امان تے ٻئے ڈِھڳ قصے۔
3- قاسم ڊی راݨی لاڈی نال (ہِک مسلم کمانڈر ڊی غیر مسلم راݨی نال) شادی کوں کوئ مندا نی ڈِکھایا ویندا تے اے ڄاپدے ڄو سیاست اِچ ہر شے اخلاقی/غیر اخلاقی جائز اے ڄو عوام ڊی یاداشت کنہی ہوندی جلدی بُھل ویندی اے جیویں راڄہ ݙاہر ڊا بھیݨ نال پرنیچݨ ڊا قصہ اے.
4- چچ نامہ اِچ درج قاسم تے حجاج ڊے خطوط, او پوری پالیٹیکل ایڈوائزری دے طور تے کم کرینڊن ڄو کِتھاں مندر ڈھاوݨیں, کِتھاں مسیت بݨاوݨی اے, کِتھاں ڳاہل مُہاڑ کرݨی اے, کیویں ٹُرنے چلݨے۔ اے پوری راہ ڈِکھلیندن۔
5- چچ, ݙاہر تے قاسم تریہیں ڊا سیاسی طریقہ کار ڄو کیویں ݙوجھیاں کوں نال جوڑنے۔
اڳونہی ڳاہل اے ہے ڄو اڄ ساڈے ڄتنے وی ٻیانیے ہِن او سارے کالونئیل تاریخ داناں ڊی لِکھی تریخ تے اُسرے ہوئین۔ ٻھاویں او کوڑا ریاستی ٻیانیہ ہووے, ہندو مسلم الگ قوم "سندھ کی بیٹی کی فریاد" تے بھاویں ڈوڄھا ڄو قاسم اِتھاں آ تباہی پھیر ڈِتی, مندر بھنس, جبری مذہبی تبدیلی, سیداں دا قتلام وغیرہ۔ چچ نامہ اِچ صرف ہِکو مذہبی تبدیلی ڊا کیس ملدے۔ ایندی وڄہ اکنامک وی ڈِسدی اے ڄو اُنہاں تے خراج لا پیسہ کٹھا تھیندا ہا ڈوڄھا قاسم ڊا آوݨ عرب سامراجیت ڊا ڊھارا ودھاوݨ ہئ نا کہ کوئ دین مذہب پاروں جہاد نتَاں اِتھاں تبلیغ ہووے ہا, اصل سندھ وڈا تڄارتی مرکز ہا تے دریا تے کڈوکݨی اکھ ہئ۔ سیاسی طاقت ایں راہیں ٹُردی اے ڄو اوندا فوجی طاقت تے سماجی ریتاں رواجاں نال کیا ڳانڈھا اے نا کہ شریعت نال۔اڳر کوئ ایہو ڄئیں پابندی لڳے ہا تاں ڄیویں تیرھویں صدی اِچ جیسلمیر ڊے نیڑے راہݨ آلا عبدالرحمن اپݨی نظم Samdesarasaka اِچ ملتان ڊا نقشہ پیش کریندے اوہیوں کنہا ہووے ہا۔۔ بِیا ایہ ڄو ہندو ایں سارے دور اِچ تنگ ریہہ ڳئین اے وی ہِک کالونئیل ایجنڈا ہئ۔
تاریخ فرشتہ او کتاب ایں جئیں دکن توں لندن توڑیں سفر کیتا تے مسلماناں ڊی انڈیا اِچ آون تے ایں پورے بیانیے کوں کالونئل تاریخ داناں ایندی بنیاد تے اُسارا۔ الیگزینڈر ڈاؤ ایسٹ انڈیا کمپنی دا ہِک ملازم ہوندے او ایندا خلاصہ ترجمہ کرنے تے اُتھائیں ہند اِچ اپݨا تسلط قائم کرݨ ت لوکاں کوں آپس اِچ بھنݨ کیتے پورا بیانیہ بݨیدے ڄو بھئ سنڊھ تے حملہ ای مسلماناں تے اسلام دا اِتھاں آوݨ ہئ(جِتھوں باب الاسلام آلا بیانیہ نِکلے)۔ نال اُو قابض تھئے ہِندو غلام بن ڳئے اُنہاں ڊی کوئ تریخ ڄاہ نینھے چھوڑی وغیرہ۔ اے سب اپݨا اسحقاق تے قبضے کوں ڄائز کر ڈِکھاوݨ کیتے کیتا ڳیا ڄو اساں ای تُہاڈے مسیحا ہئیں۔
Dow تاریخِ فرشتہ دی چچ نامہ تے بنیاد بارے اشارے ڈیندے۔ کمپنی عہدیدار لوکاں دے دماغی دنیا کوں قابو کرن سانڳے ایندے اُتے تن ماݨ کریندن۔ سٻ توں پہلوں James McMurdo چچ نامہ تے کمینٹ کریندے تے ول Thomas Postans تے اوندے نال کم کریندا Richard Burton چچ نامہ دے کُڄھ حصے ڊا اپݨی تاریخیں تے سفر نامے اچ وٹاندرا(ترجمہ) کریندن۔ایں سارے مواد کوں کمپنی تریخ دان Mountstuart Elphinstone اپنی کتاب "ہسٹری آف انڈیا" اِچ استعمال کرینڊے۔ ول Henry Elliott اپݨی کتاب اِچ ایندا وڈا حصہ ترجمہ کریندے, جتھوں Vincent A.Smith تے Stanley Lane-Poole ڄئیں تریخ ڊان ویہویں صدی دے شروع اِچ انڈیا دی یونیورسل تاریخ لِکھݨ کیتے مواد ڳِھندن۔
اے سارے دے سارے کمپنی دے تے برطانوی پالیٹیکل ایجنٹ ہن۔ اِنہاں اپݨیاں لِکھتاں اِچ مسلماناں ڊے اِتھاں آوݨ کوں ایویں تروڑ مروڑ پیش کیتا جو دنیا دے ظالم ترین تے گھٹیا ترین مخلوق اے ہن, انہاں اِتھوں ڊی تریخ جاہیں ہر شے مسخ کر چھوڑی تے نال اِتھوں ڊے تل وطنیاں کوں نؤکر بݨا کھڑایا۔ کتاب اِچ منان صاحب اینڊا تفصیل نال جائزہ ڳھِدے ڄو کیویں کیویں تے کیا کیا اِنہاں بلنڈر مارے تے کیویں اوں وقت دے کٹھے رل مل راہندے وسدے جہان کوں فتح تے دھاڑیل بݨا ڈِکھلایا۔
ہُݨ ساڈے کیتے سوال اے ہے ڄو اے کِتاب کیویں انہاں ساریاں binaries توں نکل کیہ نواں ڈِسکورس بݨیدی اے۔ ہِک ڳھاٹا اے ہا کتاب ڄو سنڊھی کلچرل ریت اِچ ڄو ریت ٹُری آندی اے اوندا حوالہ کنہی ڄیویں آہدن ڄو راݨی لاݙی قاسم نال بِھڑی ہئ تے اوندی رَت ڄِتھاں وٹیڄی اتھوں کِھڑن آلی ٻوٹی کوں اڄ وی سہاڳݨ ڊی سُہاڳ رات سرہاݨے ہیٹھ رکھیندن ۔ نال سندھی نیشنلزم ڄِنہاں بنیاداں تے اُسریچے, ریاست کوں کاؤنٹر کرن کیتے متبادل بیانیہ ڄیہڑا جی- ایم سید ہوݨی بݨایا ڄیویں او سندھ ڄا سورما یا ڈوڄھیاں کتاباں اِچ واقعات ڊا ذکر کریندن او وی کتھائیں نا کِتھائیں کالونئیل بیانیئے تے اُسریا ہوا؟ نال ہی چچ ڊا وی راج اِچ آوݨ ڄیہڑے طریقے نال ہا, ایں حساب نال تاں ݙاہر وی صرف اوں مخصوص وقت ڊا ہیرو اے ڄیہڑے او اپݨی تل کیتے باہرلے نال بِھڑدے او ٻئ ڳاہل ڄو او آپ کیویں طاقت اِچ آیا۔ اڳر اساں ڈی-کالونائزیشن آلے پاسے ویندے سے تاں ساکوں ول اِنہاں بیانیاں تے وَل سوچݨا پوسی۔
“The Stories we tell have consequences”
