سَمسارا، کرما اتیں نروان۔ دھارمک نیتی اتیں اوندے اتہاس دی ہک پرکھ
مشتاق گاݙی
پنج ہزار وریہیں پیلھوں وادی سندھ دی قدیم تہذیب وچ دھرم تے دھارمک وچار کیا ہئین؟ ایں سوال دا نتارا ایں کیتے نئیں تھی سڳدا جو موھنجو دڑو تے ہڑپہ دے ویلھے دے سکرپٹ کوں اڄاں تائیں نئیں پڑھیا ونج سڳیا۔ وادی سندھ دی ایں قدیم تہذیب بارے ساݙی ساری جاݨ سنجاݨ چھڑی آرکیالوجی راہیں ہے جیندے نال ساکوں ودھ کنیں ودھ اوں ویلھے دے مادی کلچر دی کجھ سُدھ بُدھ تھی سڳدی ہے۔ جیویں جو ساکوں جانڑ تھیندی ہے جو اتھاں تریمتیں دیاں ڈھگ مورتیاں ہر جُھگے کنیں ملدن۔ انہیں مورتیں کنیں کُجھ ارکیالوجسٹ اے سمجھیندن جو اے رڑھ واہی تے زرخیزی دے دھارمک وچاریں نال جُڑ سگدن۔ یا وت اینویں کُجھ انڈس مُہریں اتیں یوگی ٹائپ بندے دی چترکاری ہے جیڑھا کنول آسݨ وچ ٻیٹھے تے اوندے سر اُتیں ترشول جیہاں کوئی تاج ہے۔ اینکوں "پروٹو پشو پتی" دا ناں ڈتا ویندے جیڑھا جو اج شیوا دا ہک نام روپ سمجھیا ویندے۔
پروٹو پشو پتی دی وادی سندھ تہذیب دی ہک مُہر
اِتھوں دے دھرم تے دھارمک وچاریں دی ساکوں وادھوں جاآ کاری "ویدک ویلھے" تھیندی ہے جٖݙاں رگ وید تے بیاں ترائے ویدائیں کمپوز تھیاں۔ ہک اندازے موجب اے سَن 2500-3500 دے وچالے لکھیاں گیاں ہن۔ انہیں ویدیں وچ کتھائیں وی ساکوں سمسارا، کرما تے نروان (یا مُکشا) دے اجوکے پاپولر دھارمک وچار نئیں ملدے۔ توڑے جو رگ وید وچ کرما دا شبد ملدے پر او اپنڑے اڄوکے ارتھ کنیں سروں ہٹ کنیں ورتیا کھڑے۔ رگ وید وچ کرم دا مطلب ہے جو ویدک رسومات دی درست ڈھنگ ڈھالے وچ ادائیگی۔ اینویں ای اواگون اتیں سمسارا (مرݨ جمݨ دا چکر) دا کئی پریتی حوالہ نئیں ملدا۔ انہیں وچاریں دے کُجھ ہلکے جہیں حوالے برہن آریان یاکا تے چندوگا اُپنشد وچ ملدن پر انہیں وچ وی کئی وَدھ تفصیل نئیں۔ ہک دلچسپ ڳالھ اے ہے جو انہیں اُپنشدیں وچ ہک کھشتری راجا سمسارا، کرما تے مُکشا دا خفیہ درس ہک برہمن پیو تے پُتر کوں ڈیندے جیڑھا جو انہیں دی جاݨ وچ پیلھے کنیں نہی۔ نال ای او کھشتری راجہ دعوی کریندے جو ایں علم پاروں راج پاٹ کرݨ دا ادھیکار چھڑا کھشتریں دا ہے۔
سوال اٹھدے جو وت اے سمسارا (مرݨ جمݨ دا چکر)، کرما اتیں نروان جہیں دھارمک وچار کݙاں، کتھوں تے کیویں آئین تے انہیں دا ہند سندھ دی سولائزیشن دی ونڑت اُتیں کیا اثر تے نتیجہ نکھتا؟
گنیتھ اوبیسکر (ہک جگ مشہور سری لنکن انتھروپولوجسٹ) اپݨی ہک ننویں کتاب وچ ایں سَمسیا کوں سلجھاوݨ دا ہک ترلا کریندے۔ (ایں کتاب وچ او بُدھ مت دے انہیں وچاریں دا ایمراِنڈین تے قدیم یونان دے وچار تے کلچر نال وی موازنہ کریندے) اوندا خیال ہے جو سمسارا، کرما تے نروان جہیں دھارمک وچار اپݨے اڄوکے روپ وچ گنگا وادی وچ 2600 وریہیں پیلھوں اُبھرن تے جین مت تے بُدھ مت راہیں پورے ہند سندھ وچ پاپولر تھئین۔ تھی سڳدے جو جگ جہان دے بنہیں آدی واس لوکیں وانگ اواگون دا وچار کُجھ مُدت پیلھوں کنیں لوکائی وچ آندا پیا ہووے پر اوندی کرما تے نروان نال جڑت ہک ٻہوں نویکلا کم ہئی۔ اے دھارمک نیتی (مذہبی اخلاقیات) دی ننویں ابتدا ہئی جیندے نال ہند سندھ دے لوک ہک ننویں پھاتݨ وچ پھَتن اَتیں اڄاں تائیں اوندا اثر لڳا ڄلدے۔
ایں کنیں پیلھوں جو اساں ایں دھارمک نیتی (مذہبی اخلاقیات) دی پرکھ پرچول کروں، اے لازم ہے جو اوں ویلھے دی گنگا وادی دے وسیبی اتہاس دا ہک نکا جیہاں جائزہ گھن گھنوں۔
اڄ کنیں 2600 وریہیں پیلھوں گنگا وادی وچ مَگدھ تے کوشالا جہیں چھوٹے چھوٹے آزاد ریاستیں دا مُکاوا تھیندا پیا۔ اتھاں وݙے شہر بݨدے پئے ہئین۔ دیہات دی جمہوریت مُکدی پئی ہئی تے ننویں بادشاہتیں تے وت ایمپائرز دا مُنڈھ بدھیندا پیا ہئی۔ موریہ ایمپائر ایں پروسس دی ابتدا ہئی۔ شہریں وچ ننواں کلاس سٹرکچر اُسریندا پیا ہئی تے اُنہیں وچ وپاری، ہنرمند، ملازمت پیشہ جَہیں ننویں گروہ اُبھر کنیں سامہݨے آندے پئے ہئین۔ دولت تے طاقت کٹھی تھیندی پئی ہئی۔ ایہو ویلھا ہئی ڄڈاں شہریں دے جیونڑ کنیں بیزار شمرنڑ دے گروہ گھر بار چھوڑ جنگلیں بسیرا کریندے پئے ہئین۔ خود سدھارتھ (بُدھا) آپ وی ایندی ہک مثال ہئی جیڑھا اپݨا گھر محل چھوڑ تپسیا کیتے جنگل دی راہ گھندے۔
گنیش اوبیسکر موجب سمسارا، کرما تے نروان (مُکشا) جہیں وِچار ایں اُبھردی شہریت وچ سِتریندن تے مہاویر تے بُدھا انہیں کوں کھنداوݨ تے پاپولر وچار بنڑاوݨ وچ وݙا کردار ادا کریندن۔ اڳوں ونڄ کنیں برہمن تے ہندو مت انہیں وچاریں کوں اپݨے اندرو سَمو گھندن اتیں اے سَمورے ہند سندھ دے وچار بݨ ویندن۔ اتھوں دی سولائزیشن اُتیں انہیں دے ڈونگھے اثرات پوندن۔
اے اثرات کیا ہن؟ ہک تاں اے جو سمسارا (مرݨ جیوݨ دا چکر) تے کرما کوں آپت وچ جوڑ کنیں پورے ننویں جنم کوں پری۔ کنڈیشن تے پری۔پروگرام کر ݙتا ڳئے۔ اڄوکا جیوݨ پچھلے جیوݨ دے کرمیں دا پَھل ہے۔ اے پچھلا جنم کیا ہئی؟ ایندی جاݨ چھڑی اڄوکے جیوݨ نال تھی سڳدی ہے۔ مطلب جے بندہ شودر ہے، غریب ہے، بیمار ہے تاں اے سبھ کُجھ پچھلے کرمیَں دا پھل سمجھ قبول کرے۔ اینویں ای اڳلا جنم ساݙے اجوکے جیوݨ نال ڳنڈھیا ہوئے۔ ایں طرانح نال اڄوکے جیوݨ تے اوندے کرمیں اُتیں وی ہک روک لڳ ویندی ہے۔ ایندا ہک نتیجہ اے نکلدے جو سبھ توں اُتم کرم آپ اَکرم (نہ کرݨ) بݨ ویندے۔ مکتی کیتے سبھ توں سوکھا تے سدھا سنواں رستہ اے ہے جو کوئی کرم ای نہ کیتا ونڄے۔ ٻدھ مت ہک وادھوں پیچیدگی اے بݨیدے جو جیوݨ ݙکھ ہے۔ جیندا جی کئی نہ کئی شے نال موہا ( اٹیچمنٹ) جڑیندے، اے موہا اینجھے کرم کرویندی ہے جنہیں دا پھل اڳلے جنم دی سزا دے روپ ملدے۔ ایں جمݨ مرݨ تے ڈکھ دے گھن چکر کنیں نکلݨ دا چھڑا ہکو راہ راستہ ہے جو بندہ جیندیں جی مر ونڄے، موہا مُتوں تھی ونڄے تے ایندے نتیجے وچ او نروان (مُکشا) پا ونجے۔ ایں طرانح نال جین تے بدھسٹ میٹافزکس دا ہک فُل سرکل بݨ ویندے۔ ہک پاسیوں سَمسارا تے کرم دا سدھا تے نہ وٹیجݨ آلا جوڑ تے ݙوجھی پاسیوں اوندا اُلٹ نروان۔ جتھاں لوکائی دی اکثریت سمسارے تے کرم دے گھن چکر وچ پَھتے ہوئین اُتھاں بُدھا تے بئے کُجھ بہوں ای خاص بندے ہن جیڑھے چھڑا نروان گھن سگدن۔ نروان دا آئیڈیل عام لوکیں دی پہنچ کنیں دور ہوندے، ایں کیتے بھکشوئیں تے لوکائی وچالے ہک ننواں وکھرپ، یا جے سدھا آکھیجے، دوغلا پن بݨ ویندے۔ بھکشو ہک پاسیوں چنگیں کرمیں کیتے جگ جہان کنیں پریں راہوݨے پر بئی پاسیوں بُدھ مت دے پرچار تے سیاسی اثررسوخ کیتے اوں جگ جہان نال گنڈھیج وی رکھنڑی ہے۔
ایں دھارمک نیتی ہک پاسیوں دنیا تیاڳ ݙیوݨ دا بھاشن تے درس ݙتا تاں ٻئی پاسیوں ایندا ہک نشابر اظہار سیکس۔ جنسی خواہش بارے ہک کریر دے روپ نکھتا۔ جیویں جو ٻدھ مت دی ویہاریں وچ پڑھائی ہک کلاسیکل لکھت وینایا پتاکا وچ لکھیا ہوئے:
" اپݨے سندر سلو کوں کہیں تریمت دے (شریر) اندروں گھن ونڄݨ کنیں چنڳا ہے جو تساں اونکوں کہیں ناگ دے وِس بھرے منہ وچ سَٹ ݙیو یا وت اونکوں ڄلدے ٻلدے کوئلے وچ گھسیڑ ݙیو"
گنگا وادی وچ جین مت تے بُدھ مت راہیں اے سمسارا، کرما تے نروان (مُکشا) دے وچار ہک ننویں دھارمک نیتی (مذہبی اخلاقیات) دی شروعات ہئین۔ ہک اینجھی شروعات جیڑھی "ویدک ویلھے" تے اوندے کلچر کنیں وکھری ہے۔ ویدک ویلھا ہک اینجھا ویلھا ہے جڈاں چنگے مندے دا پریتی تے خاص وکھرپ نہی۔ گناہ ثواب تے اوندا حساب کتاب نہی۔ اوںدے وچ جیوݨ اپݨی سادگی، بے ساختگی تے حیرانی نال جویندا پیا ہئی۔ وَدھ کنیں وَدھ رسومات دی پابندی ہئی جیڑھی برہمن کوں کُجھ اُتم بݨیدی ہئی۔ جین مت تے بُدھ مت راہیں ننویں دھارمک نیتی جیوݨ کوں پیچیدہ وچاریں دے سپرد کیتا اتیں بندہ دی کیتی کرتی کوں ہک کمپلیکس اخلاقیات دے تابع کر ݙتا جیڑھی شہری جیوݨ تے ایمپائر دے سیاسی لوڑھیں نال میل جول کھاندی ہئی۔ ایہا وجہ ہے جو انہیں ننویں دھرمیں کوں شہر دے وسنیکیں، خاص کر وپاریں تے مہاراجیں دی سرپرستی ملی تے انہیں دا اگلے کئی صدیں ہند سندھ وچ طوطی بلیندا ریہا۔
(اُتلی لکھت گنیتھ اُوبیسکر دی کتاب کنیں میڈا ذاتی نتارا ہے۔ تھی سگدے کئی بیا بندہ اینکوں انج ڈھالے نال پڑھے سمجھے)
No comments:
Post a Comment