ناول "لوݨ دا جیوݨ گھر" : سٹرکچر آف ٹائم ایند پلیس ۔۔۔ مشتاق گاݙی

ناول "لوݨ دا جیوݨ گھر" : سٹرکچر آف ٹائم ایند پلیس

"تائیں میکوں ݙینہیں دی ڳݨت وچ ہک ہمیشاں دی ہوند ݙتی ہے"

جان گرین

کہیں وݙے ناول دی ہک پرکھ اوندے وچ وَرتے ویلھے تے جاہ دی وݨت (سٹرکچر آف ٹائم ایند پلیس) ہوندی ہے۔ گابرئیل گارشیا مارکیز دی ناول "ہنڈرڈ ائیرز آف سالی۔چیوڈ" دی ویلھے تے جاہ دی وݨت دے چمتکار اُتیں اڄاں تائیں ڳالھ مہاڑ چلدی رہ ویندی ہے۔ ایندے وچ ویلھا چکی دے پھیر وانگ چلدا ڄاپدے۔ شئیں، ناں، کرت کار سبھے ایں پھیر وچ وَل وَل ݙکھالی ݙ یندن۔ پیلھی ہٹک ہوڑ ( ٹیب و) ہر درشن ( چیپٹر) دے اَنت وچ اپݨے آپ کوں ہک ننویں تباہی دے روپ سانگے دُہریندی ہے۔ ایہو معاملہ ناول دی جاہ ۔ پلیس دا وی ہے۔

"لوݨ دے جیوݨ گھر "دے ویلھے تے جاہ دی وݨت ٻہوں بَھراویں ہے۔ ناول وچ وَیلھے دی پیلھی شاند آپ ویلھے دا دھیان گیان ہے۔ ویلھا کیا ہے؟ ناول دا کہاݨی وچ متِھیا ہک فلسفیانہ وَلدا ہے جو وَیلھا ناں ہے کہیں شے دے گذرݨ دا، ونڄیجݨ دا۔ فلسفے وچ ویلھے کوں وٹاندرے نال جوڑا ویندے۔ وَٹاندرے دی پیلھی شرط کہیں ہوند دا گذرݨ تے ونڄیجݨ ہے ۔ ناول وچ لوݨکے دی وَنڄیج وَیلھے دی وَہیند دے جاری تھیوݨ دا سَنیہا ہے۔

اویں جے اَساں وَیلھے وی وہیند دے تھیو۔ میتھالوجیکل دے ریفرنس کوں ݙیکھوں تاں او وی گذرݨ تے ونڄیجݨ نال ونڄ جڑدے۔ آدم حوا دی کہاݨی اوندی ہک مثال ہے۔ انہیں کیتے جنت کنیں نکلݨ پچھوں ای ویلھا شروع تھیندے جتاں جنت وچ او ہک اݨ۔ ویلھے وچ، اَمرت تھی رہندے ہئین۔

اِتھاں اَساں اے وی نہ بھلوں جو چیتے تے یادواشت دے اُتم اَرتھ پچھوں ونڄیج کہیں پیارے (لَو ۔ابجیکٹ ) دی ونڄیج ہوندی ہے۔ لوݨکا لوݨی واسیں دا اُتم پریم ہے۔ اوندی ونڄیج ݙو کم کریندی ہے۔ ہک تاں اے ویلھے کوں اَݨ ویلھا کر ݙیندی ہے۔ویلھا لوݨکے دی ڳول بھال تے دھیان گیان دا ݙوجھا ناں بݨ ویندے۔ ٻیا اے ویلھے دا ہک اینجھا کامن ریفرنس بݨ ویندے جیندے نال آپ ویلھے دی سنڄاݨ تھیندی ہے۔ ایں کیتے لوݨکا کیلنڈر بݨدے ۔ ویلھے تے ونڄیج دے اے آپت دے فلسفیانہ سانگے تے اڳوں ڳݨت دے کیلنڈر بݨاوݨ دی لوڑھ دی ناول وچ آپ ہک ٻہوں نشابر ݙکھالی ہے۔

"ایں شہر وچ ݙینہہ رات بݨ ڳئے ہن، دھمی نماشاں جُڑ آئے ہَن پر ویلھے دی ڳݨت نہ ٹُری ہئی۔ ایہو کارݨ ہئی جو لوݨی وچ گھڑی تے قبر موجود نہ ہئی ۔ ہک داستانی ویلھا جاہیں تے لاہندا ریہہ ویندا ہئی۔ ایں داستانی ویلھے وچ ٻہوں سارے لوک اتھاں آندے ویندے رہندے ہَن۔۔۔ ایں پاروں لوݨی واسیں کوں دھیان ایہو پیا جو لوݨکا کِتھاہیں داستان وچ نہ وَڳ ڳیا ہووے۔"یا وت اڳوں ونڄ لوݨکے دی ونڄیج تے ویلھے تے اوندی ڳݨت دا اَہر انہیں شبدیں وچ سِدھا سنواں نشابر تھی کھڑدے:

" لوݨکا دی ونڄیج پچھوں ویلہا ڳݨت وچ آ ڳیا ہئی۔"

اے کیلنڈر کیویں جُڑدے؟ اڄوکے ٻہوں سارے کیلنڈر ، جیڑھے کہیں وݙے ماہݨو یا وݙی ہووݨی دے ریفرنس پاروں سِترے ہوئن، ایندے اُ پٹھ لوݨکی کیلنڈر لوݨی شاہر دی روز ݙیہاڑے دی جیوت کاری وچوں نسردے ستریندے۔ ݙینہیں تے مہینیں دے ناویں کنیں ایں روز ݙیہاڑے دی جیوت کاری دی نشابر جَھال ملدی ہے۔

میڈی ڳݨتری وچ ایں ناول دا لوݨکا کیلنڈر قدیم وادی سندھ دے ریفرنس نال سِتریا جُڑیا ہوئے۔ کیلنڈر دی سَتریج ہمیش کئی ریفرنس منگدی ہے۔ جیویں عیسوی کیلنڈر تے ہجری کیلنڈر دے ریفرنس ہن۔ ایں طرانح کیلنڈر (لکھت ڳݨت) کہیں جاہ تے اُتھوں وسدے لوکیں کوں انہیں دی ہسٹری دا تل ٻدھیندے۔ قدیم وادی سندھ دی تہذیب کوں اوندے سکرپٹ دے نہ پڑھے ونڄݨ پاروں "پری ہسٹری" دے خانے وچ سَٹ ݙتا ویندے۔ ایں ناول وچ لوݨکی کیلنڈر وادی سندھ دی قدیم تہذیب کوں "پری ہسٹری" کنیں "ہسٹری" دا گھن آوݨ دا ہک اَہر وی ڄاپدے۔

"لوݨ دے جیوݨ گھر" وچ ویلھے دی وݨت "ویلھے تے اݨ۔ویلھے" دے آپت دے جوڑ نال تھیندی ۔ لوݨی شاہر تے اوندے واسی لوݨکے دی ہک ہمیشاں دی بھال ڳول تے دَھیان گیان نال ٹردے پئین۔ ہک اینجھی "ہمیشاں" جیڑھی اپݨے ستت وچ "اݨ۔ویلھا" بݨ ویندی ہے۔ جݙاں جو لوݨی شاہر کنیں ٻاہروں ویلھا وڳدا وہندا پئے۔ لوݨی شاہر تے اوندے واسی لوݨکے دی بَھال وچ جتھاں ویلھے کنیں ٻاہروں ہک "ہمیشاں" وچ رہندن، اُتھائیں او لوݨکے دی ڳول وچ ویلھے دی وَہیند نال وی ٹردن۔ ویلھا تے اݨ ویلھے ندی دے ݙو کناریں وانگ ہک آپت دے سنجوک وچ ہن۔

ویلھے دی ایں وہیند وچ پیلھوں پہل "میتھالوجیکل ٹائم " آندے جیندے وچ دیوتا ڄمدن، دیوتائیں دے آپت دے یُدھ بھڑیندن۔ مہابھارت تے رامائݨ دی ہووݨی تھیندی ہے۔ شیو تے وشنو دے جھیڑے کارݨ آدی واسی تے اُنہیں دا بُھلیا وِسریا قصہ تے داستان لبَھدی ہے۔ ناول وچ اڳوں یونان دے سکندر تے یونانیں دے حملے پاروں "ہسٹاریکل ٹائم" دا سٹرکچر سامہݨے آ ویندے ۔ ایں ہسٹاریکل سٹرکچر دا اَنت "انلا ئٹنمنٹ ایج" دے پچھوں یورپ کنیں آئے انگریزیں نال تھیندے۔ اے پچھادھ کنیں آئی "ان۔لائٹنمنٹ ایج" اپݨی اصل وچ سیکولر ایج ہے جیڑھی مَتھ تے ہسٹری ݙوھیں کوں مکاوݨ کوں اپݨا ارتھ ٻمایا ہوئے۔ ایہا سیکولر ایج ہے جئیں لوݨی شاہر تے اوندے وسوں واسیں کوں اݨ ویلھے کنیں ٻاہروں کڈھ ویلھے دی ہک اینجھی بھیڑی وچ پاتے جیڑھی ناول وچ اݨ مک ہے تے جاری ساری ہے۔

جے تائیں "لوݨ دے جیوݨ گھر " دے جاہ جغرافیہ دی سَمسیا ہے تاں ناول وچ ایندیں شانداں ٻہوں نشابر ہن۔ ایندے بارے چھڑا ݙو ترائے ڳالھیں ہن۔ ہک تاں ایں ناول دا تہذیبی جغرافیہ قدیم وادی سندھ ہے جیندے وݙے مرکز سرائیکی وسیب، سندھ، راجستھان تے گجرات ہن۔ اڄوکا اَپر پنجاب ہڑپے کنیں ابھی پاسیوں ایں تہذیب دے گھیر وچ نَہی تے اڄ وی چنڳا بھلا وانڈھا ہے۔ اُتھاں ٻہوں ودھ آرکیالوجیکل سائٹس نئیں ملداں جیڑھاں قدیم وادی سندھ نال جڑت رکھدیاں ہوون (ہریانہ وچ وت ساکوں اینجھاں سائٹس ملدن تے او گھاگھر ہاکڑا دے ڈڈھ وچ)۔ اَپر پنجاب وچ تہذیبی ویلھا مہا بھارت تے اوندے پچھوں " گندھارا تہذیب" وچ ودھیک جاری تھیندے۔ اے گندھارا تہذیب وی آپݨی وݨت وچ ٻاہریل دھاڑلیں نال ستری ہئی۔ ایرانی، یونانی، سکیتھئین، پارتھئین، کشان تے ہَن جہیں ٻاہرلے دھاڑیل اتھاں راج پاٹ وچ ودھ ریہن۔

جو وی کارݨ ہووے پر اَپر پنجاب تے گندھارا تہذیب دا کئی جغرافیائی ریفرنس "لوݨ دے جیوݨ" گھر نئیں ملدا۔

ایندے اُپٹھ آپ لوݨی شاہر دا گھاگھرا ہاکڑا تہذیب (جیڑھی جو قدیم وادی سندھ نال ڳنڈھیل ہے) دے مرکز راجستھان وچ ہووݨ ٻہوں نشابر ہے۔لوݨی" راجستھان دے جودھ پور وَسبے دا اڄ وی ہک پراݨا شاہر ہے۔ اے جودھ پور کنیں 35 کلومیٹر دے پَندھ اُتیں ہے۔ ایں شاہر دا ناں ہک دریا "لوݨی" دے ناں اُتیں ہے جیڑھا اجمیر دے نالوں ہک چھوٹے پہاڑی سلسلے "اَروالی" کنیں 550 میٹر دی اُچائی کنیں شروع تھیندے، مارواڑ کنیں تھیندا ہیٹھوں جودھ پور دے نال لوݨی شاہر کنیں گذردے، اڳوں تَھر (سندھ) وچ ساؤتھ ایسٹ کنیں گھگھر ہاکڑے دے واہݨ نال ونڄ ملدے۔ گجرات وچ اے "پتݨ" ڈسٹرکٹ کنیں تھیندا رِݨ آف کچھ دی جاہ سمندر وچ ڈھاندے۔اروالی پہاڑی سلسلے کنیں رݨ آف کچھ تائیں اے لوݨی دریا 495 کلومیٹر دا پندھ کریندے۔اے "لوݨی" دریا جٖݙ اں راجستھان دے"اروالی" پہاڑی سلسلے کنیں نکلدے تاں اینکوں "ساگر مَتی" آکھیا ویندے۔ وچالے ونڄ کنیں ایندا ہک ناں "سرسوتی" ہے۔ تَھر تے گجرات وچ اینکوں ہاکڑا دا ناں ݙ تا ویندے۔

لوݨی شاہر کنیں ہٹ ملتان، ڈھولا ویرا، کمبھاٹ جہیں جاہیں دے وی نشابر ریفرنس ہن۔ ایں کیتے میݙی سمجھ بوجھ وچ ایں ناول دے لوݨکی کیلنڈر وانگ جغرافیہ تے تہذیبی ریفرنس وی قدیم وادی سندھ ۔ گھاگھرا ہاکڑہ تہذیب دے تَل اُتے ٻدھیل ہے۔

( دریگھے ریوئیو دا ہک پُکھ)