"ہمہ اوست"
[ آغا سلیم دے ناول "ہمہ اوست" دے ہک ٹوٹے دا سرائیکی ترجمہ ]
"کیڑھے خیالیں وچ ٻیٹھیں؟" اُوندا ویدیارتھی ساتھی مُوھن اُوندے نال ٻہندیں پچھیا:
"سوچینداں پیاں جو اَساں فطرت دے عناصریں دی پُوجا کیوں کریندے ہئیں؟۔"
"اینجھی سوچ دے کارݨ تاں سَبھے تیکوں ناستک آہدن۔"
"ایں کیتے پراکرتی (فطرت)، جیا جی تے دیوتائیں بارے ݙاݙ ھیاں ݙاݙ ھیاں ڳالھیں سوچیندیں"
ہوا دا جُھوٹا لڳا تے پیپل دے پتَرے کھڑکھݨ لڳے۔
پیپل دے پترے ہوا وچ اینویں کھڑکن جیویں ٻانبھݨ اشلوک اَلیندن۔
" پُراݨ ویلھے اتیں محیط ہن۔۔۔۔ رشیں تے اُوتاریں دے ٻول ویلھے اتے محیط ہن۔"
" اے ساری کائنات کارݨ تے نتیجے دے بے رحم اصول اُتیں چلدی پئی ہے۔ اینکوں چلاوݨ آلا کئی بھگوان نئیں۔"
" کوئی تاں کارݨیں دا کارݨ وی ہے۔ ایشور جیڑھا برہما دا مَظہری روپ ہے"
"کارݨیں دا کارݨ برہم دا مظہری روپ ایشور نئیں، پراکرتی (فطرت) ہے۔ اَندھی اَندھیج تے بے سُرت پراکرتی۔ کوئی وی کارݨ اپݨے نتیجے کنیں انج نئیں ہوندا پر اپݨے نتیجے وچ سَمایل ہوندے۔کارݨ تے اُوندے نتیجے اݨ ڳݨے ہن۔ جݙاں کارݨ تے اوندے نتیجے دا سلسلہ مُک ویندے تاں سبھے کارݨیں دا کارݨ شکل تے روپ کنیں نکھڑ چَھڑی قوت بݨ ویندے۔"
"اینکوں اَساں ایشور سݙ سڳدے ہیں جیڑھا برہم دا مَظہری روپ ہے۔"
"اے قوت ایشور نئیں پر پراکرتی ہے جیندا سانگا مادی جہان نال ہے۔ پراکرتی آپ تخلیق نئیں کر سڳدی۔ تخلیق کیتے او پُرش (روح) دی مُتھاج ہے۔ پُرش نہ کارݨ ہے، نہ نتیجہ پر اے علم ہے۔ پُرش دے ملاپ نال پراکرتی وچ چر پر تے حرکت پیدا تھیندی ہے تے ایں چر پر نال شئیں وجود وچ آندن۔ ایں رِیت نال دنیا وچ وٹاندرا آئے تے عناصر پیدا تھئین۔ عناصر جوہر وچ، جوہر قوت وچ تے قوت پراکرتی وچ وٹیندی ریہی تے ایہو سلسلہ اڄاں تائیں جاری ہے۔ پُرش آپ چر پر تے وٹاندرے دا سبب نئیں بݨدا۔ پرش چر پر تے وٹاندرے کنیں مَتھوں ہے۔ او نہ فاعل ہے نہ مفعول، نہ کارݨ ہے نہ نتیجہ، سبھے شئیں اتیں محیط پر سبھے کنیں لاتعلق۔ پرش اݨ ڳݨیا ہے۔ کائنات دی تخلیق دا کارݨ پراکرتی ہے۔ پرش تے پراکرتی اَنجو اَنج ہن۔ پر پُرش پراکرتی دے شیشے وچ اپݨا سوھݨپ ݙ یکھ حیران تھی ڳیا تے اوندی ایہا حیرت جیوݨ دے روپ وچ طاہر تھئی۔"
"کرشن بھگوان آکھیا: " پراکرتی تے پرش کنیں انج ہک تریجھی قوت وی ہے جیڑھی پرش تے پراکرتی کوں َملیندی تے نکھڑیندی ہے۔ اے قوت دانا تے بینا ہے۔ سالک کوں چاہیدے جو اوندی مدد گھنے تے آپݨے آپ کوں اوندے وچ فنا کرے۔"
"پراکرتی دے ترائے جوہر ہن۔ " ماݨک مُوھن دی ڳالھ سݨی اݨ سݨی کریندیں آکھیا: " سَتوہ، تَمس تے رَجس۔ اے ترائے جوہر ہر شے وچ موجود ہن۔ انہیں کوں رَنگیں دی مثال نال سمجھایا ونڄ سڳدے۔
ستوہ دا رنگ چِٹا ہے۔ جݙاں انسان تے ستوہ دا غلبہ ہوندے تاں او نیک تے دانا ہوندے۔
تَمس دا رنگ ڳاڑھا ہے۔ تَمس دے غلبے وچ ماھݨو بہادر ہوندے۔
رَجس دا رنگ کالا ہے۔ رَجس دے غلبے وچ ماھݨو جاہل تے کاہل ہوندے۔
ایہے ترائے جوہر سبھے موجودات وچ موجود ہن۔ ماھݨو اُتے کݙاھیں ہک دا غلبہ تھی ویندے تے ٻیا جوہر لُک ویندے۔ کݙاھیں ݙُوھیں دا تے کݙ اھیں تریہیں دا غلبہ تھی ویندے۔ دریا دی سیڑھ وانگوں کݙاھیں ہک سیڑھ چَڑھدی تے ٻئی لَہندی ہے۔ دنیا دی چر پر، حرکت تے وٹاندرا، شئیں داوجود تے فنا، اُچ جِھک، سبھے انہیں نال ہن۔
پراکرتی ناہکاری ہے تے پرش ہاکاری۔ ناہکار تے ہاکار دے ایں ملاپ نال اعتدال دا ہک ننواں روپ ڄَمدے تے پراکرتی دے تریہے جوہر عمل وچ آندن۔ سبھ توں پیلھوں رجس عمل وچ آندے۔ ایندے نتیجے وچ ٻئے ݙو جوہر عمل وچ آندن۔ تریں دے عمل وچ آوݨ نال ٻہوں بے چینی پیدا تھیندی ہے۔ تریہے ہک ٻئے اتیں غلبہ پاوݨ دی تݨ مار کریندن۔ کݙاھیں ہک دا غلبہ تھیندے، کݙ اھیں ٻئے دا تے کݙ اھیں تریہیں دا۔ شری موھن دا ویدانتی! اے ہے اِتھاں سَرشتی دے ٹھہیجݨ تے ڈھاوݨ دا کارݨ تے نتیجہ دا سلسلہ۔ ایں سلسلے وچ میکوں بھگوان تاں کتھائیں نئیں ݙسدا۔"
"کرشن بھگوان آکھے جݙاں سالک اپݨے نفس کوں ما ݙیندے تاں اے تریہے جوہر اوندے تابع تھی ویندن۔ شنکر آکھے جو برہم کائنات ہے تے کائنات برہم ہے۔ دنیا دی کثرت کوڑ تے اَکھیں دا فریب ہے۔ مایا تے اَدویا ہکو ہن۔ جیو آتما (شخصی روح) ہک ہے۔ ایں کیتے مایا تے ادویا وی ہکو ہن۔ برہم دی سُرت مایا نال ڳنڈھیج ونڄے تاں اونکوں اَساں ایشور آہدے ہئیں تے جے اَدویا نال ڳنڈھیج ونڄے اساں اونکوں جیو آتما آہدے ہئیں۔ مایا ایشور دی شکتی ہے جیندے نال اوں مادی جہان گھڑے۔ مایا ایشور وچ اینویں لُکیل ہے جیویں بھاہ وچ تاپ لکیل ہوندی۔ "
" جے دنیا کوڑ تے فریب ہے تاں ظلم، ݙاݙ ھ، اَنیا وی کوڑ تے نظر دا دھوکا ہے۔ ایں کیتے دنیا وچ ظلم تے اَنیا کوں مَٹا کنیں دنیا کوں جنت بݨاوݨ دا ترلا اَڄایا ہے۔ جݙاں جو ایہا جنت وی کوڑ ہے۔ جیوݨ دا مقصد چھڑا ہکو ہے جو ایں کوڑے جہان کنیں نجات ملے۔ اے کینجھی ناہکاری سوچ ہے۔"
"آستک (خدا پرست) تے ناستک (خدا کنیں منکر) ماھݨو دے روپ دا ناں ہے۔ تیݙا رویہ ناستک وانگر ہے تے ایں کیتے تیکوں کَپل دی دلیل وَدھیک وزنی لڳدی ہے تے میݙا رویہ آستک وانگر ہے تے ایں کیتے میکوں کرشن بھگوان تے شنکر دی دلیل ودھیک وزنی لڳدی ہے۔ ہݨ سوال پیدا تھیندے جو سچ کیا ہے؟"
"سچ چھڑا گوتم ڳول لیدھے، جئیں آکھے جو وٹاندرا تے پھیر گھیر دا قانون سچ ہے۔ وٹاندرا ای زمان تے مکان ہے۔ کئی شے ہکی حالت وچ کݙاھیں ٻیٹھل نئیں۔ ہر شے وَٹیندی پئی ہے۔ مذہب، سوچاں تے سچ۔ سبھ کجھ وَٹیندا ریہے۔ ویدیں وچ برہم دا شَبد شردھا، دعا تے عقیدت دے معنی وچ وَرتیا ڳیا تے آتما ساہ دے معنی وچ۔ پر اُپنشدیں تائیں پُڄدیں پُڄدیں ݙوھیں دے معنی وَٹیج ڳئے۔ برہم آفاقی قوت یا آفاقی روح تے آتما شخصی روح تھی ڳئی۔ ویدیں وچ اواگون دا تصور کائینی، پر پچھوں رَشیں اواگون تے سنسار چکر دا تصور گھن آئے جیندے کنیں ویدانت پُھٹی پَھلی۔ سوال ہے جو ایں جہان کوں کائیں تخلیق کیتے؟ توں تے میں کیویں وجود وچ آئے ہائیں؟ جیوݨ دا مقصد کیا ہے؟ گوتم آکھے جو اے جہان اساکوں نظردے تے ایندی تشریح کہیں دیوتا، بھگوان یا ایشور دی مُتھاج نئیں۔ گوتم پیلھا انسان ہے جئیں اخلاق کوں مذہب تے بھگوان کنیں آزاد کیتے، ننویں سُر ٹھہائنیس۔پر اوندا اخلاق شخصی تے ناہکاری ہے جیندے وچ سماج دی سُدھار دی کئی ڳالھ نئیں۔ جیوݨ دا مقصد ایہو ہے جو ایں جہان کنیں ݙݙ ھپ تے اَنیا کوں مکا کنیں جیوݨ کوں سُندر کنیں سُندر بݨایا ونڄے۔ جیوݨ دے ایں مقصد دی ڄاݨ رام کوں ہئی جئین اپݨے ویلھے دے راوݨ نال بھیڑی کر، جیوݨ دی سیتا کوں چُھٹکارا ݙوائے۔ کرشن کوں ہئی جیڑھا پانڈویں تے کوریں دی بھیڑی وچ اَرجن دا رَتھبان بݨے۔۔۔۔ مسلمان صوفیں دا ہک گروہ ہے جیڑھا جو اخوان الصفا پڑھدا ہئی، اے باطنی ہئین تے آہدن جے سچ تائیں پُڄݨ چاہندے ہاؤ تاں سقراط جہیں بے نیازی، ابن مریم جہیں قربانی تے علی ابن ابی طالب جہیں بہادری دا نمونہ اپݨے اڳوں رکھݨا چاہیدے۔"
اوں ویلھے پَریں کنیں سَنکھیں دی آواز آئی۔
"شاید جوڳیں دا ٹولہ آندا پئے۔" موھن آکھے۔
"جوڳی وی عجیب مخلوق ہن۔ وݙ گھراݨا، پڑھیل لکھیل ماھݨو، دنیا تیاگی، انگ بھبھوت کیتی، جھنگ بَر وچ ٹردے پھردے، آپݨے آپ کوں اوکھ ݙیندے وَدن۔"
"او بھگوان کوں ڳولݨ کیتے دنیا تیاڳ ݙ یندن۔"
" آکھو جو جوڳیں دا بھگوان ایذا پسند ہے تے آپݨے سالکیں کوں ایذا ݙ ے کنیں وی انہیں کوں نئیں ملدا۔ٻئی ڳالھ اے ہے جو بھگوان کوں شہریں تے وسوں کنیں ایݙی نفرت کیوں ہے جو شہر تے وسوں چھݙ جھنگ بَر وچ رَہندے تے سبھے سالکیں کوں اونکوں اُتھاہیں ڳولݨا پوندے۔"
"ہݨ توں اتھاں مَٹھا تھی تے میں ویدالی کنیں کاغذ تے کالک چاتی آواں۔"
"وت کیا کوئی ویدانت تے پستک لکھواوݨے؟"
"ہکڑو مسلمان صوفی ویراگی ہے، ݙاݙ ھی عجیب کویتا آہدے۔ جوڳیں دے سَنگ گُھمندا ریہہ ویندے۔ جوڳیں دے ٹولے اوندے بیت تے وائیاں ڳاندے ریہہ ویندن۔ میں جوڳیں کنیں اوندے بیت تے وائیاں سݨ کنیں لکھ چھوڑیندا۔ جوڳیں دا ٹولہ آندا پئے۔ انہیں کوں صوفی سئیں دا بیت لازمی یاد ہوسی۔"
موھن وَدیالی پاسیوں لڳا ڳئے تے ماݨک کلہا ریہہ ڳئے۔ اوندے ودیارتھی ساتھی وَنڄ چکے ہئین تے ہر پاسیوں چپ چپات ہئی جیندے وچ دریا دے چھولیں دی نمہی نمہی آواز تے پکھیں دا چلکار گونجدا پیا ہئی۔ ایتلے وچ سامہݨے دریا کنیں شاہی ٻیڑا ہاکاریندا ہویا لنگھیا۔ ٻیڑیں دیاں قطاراں ہئین۔ شاید شاہی فوج کتھائیں کوچ کریندی پئی ہئی یا وت کہیں باغی قبیلیں تے دھاڑ کرݨ لو ویندی پئی ہئی۔ وت خونریزی، قتلام تے ماھݨویں دا کُسݨ! سندھ وچ ہر پاسیوں بغاوتاں تے ماھݨویں دی کوس ہے۔ ڳاٹے بھڳا محصول، ظلم، ݙاݙ ھ تے ڈَھک۔ ماھݨو یا تاں ظلم خلاف بغاوتاں پئے کریندن یا جوڳی ویراڳی تھی، دنیا تیاڳ، جھنگ بَر وچ بَھٹکدے ودن۔ وت کرم تے عمل دا مسئلہ سامہݨے آڳئے۔ جین تے ٻدھ مَتی سچ آہدن جو انسان آپݨے عمل دا آپ ذمیوار ہے۔ ݙ کھ سکھ، موت حیاتی، اُچ جھک دے کارݨ اوندے اپݨے عمل ہن۔ پر کیا ماھݨو آپݨے عمل وچ آزاد ہے؟ کیا حالتیں دا جبر ماھݨو دے عمل دا تعین نئیں کریندا؟ ماھݨو شودا تاں لگاتار ٻاہرلے حالتیں دے جبر وچ ہے تے او ٻاہرلی حالتاں ای اوں کنیں عمل کروائی پئین۔ وت ماھݨو آپݨے عمل دا آپ ذمیوار کیویں تھی سڳدے؟
