سُنڄاݨ | Sunjjan | Sun᷉Ᾱṇ
Sunday 4 December 2022
سرائیکی صوبہ کیتے بݨائی پارلیمانی کمیٹی۔ کُجھ وچار ۔۔۔۔ شاکا سانگھڑی
Saturday 19 November 2022
فرانز فینن، بلیک سکین ، وائٹ ماسک اتیں سرائیکی سوجھواݨیں دی اردو نال چاہت ۔۔۔ مشتاق گاݙی
فرانز فینن، بلیک سکین ، وائٹ ماسک اتیں سرائیکی سوجھواݨیں دی اردو نال چاہت
Tuesday 12 July 2022
سرائیکی تے پنجابی دی لینگوئسٹکس دا وکھرپ ۔۔۔۔ وقاص بلوچ
سرائیکی تے پنجابی دی لینگوئسٹکس دا وکھرپ
وقاص بلوچ
نوٹ: اے سرائیکی زبان دی سُوبھ اے جو وقاص بلوچ جہیں نینگر سکالر لینگوئسٹکس جہیں اوکھے تے پریتی ڈسپلن وچ لکھݨ لڳ پئین۔ اے ہک اکیڈیمک سبجیکٹ ہے تے ایندے وچ پرکھ پرچول دے اپݨے سٹینڈرز ہن جنہیں کوں وقاص ٻہوں پورھئے نال ورتݨ دا اَہر کیتے۔ انہیں سٹینڈرز کنیں ہٹ جے تائیں ٻولی تے لہجے دے وکھرپ دی ڳالھ ہے تاں ایندا چھیکڑی معیار لوکیں دی اپݨے آپ تے اپݨی ٻولی دے وکھرپ دی سُدھ سُرت تے سُنڄاݨ ہے۔ ویسے وی لنگوئسٹکس دے اڄوکے ڈسپلن وچ زبان تے لہجہ دی ونڈ کوں مناسب نئیں سمجھیا ویندا جو اے ہک وادھوں تے تعصب نال بھَری درجہ بندی تے اُسری ونڈ ہے۔ ایں لکھت کوں ایں ونڈ کنیں ہٹ ایندے اکیڈیمک سبجیکٹ تے سٹینڈرز نال جے پڑھیا ونڄے تاں ودھیک فیدہ مند ہے)۔
کجھ ݙ یہاڑے پیلھوں ہک یونیورسٹی وی لنگوئسٹکس دے سبجیکٹ تے کانفرنس تھئی ہے جتھاں کجھ سپیکرز اے بیانیہ ݙتے جو ملک وچ فیصد پنجابی ٻولی ویندی اے تے سرائیکی پوٹھوہاری، ہندکو سبھے پنجابی دے لہجے (ڈائی۔لیکٹس) ہن۔ ہک لنگوئسٹکس دی کانفرنس جتھاں جتھاں سائنٹفک معاملات دی توقع کیتی ویندے اے اتھاں اینجھے مفروضاتی بلنڈرز ماحول کوں غیر علمی بݨا ݙیندن۔ اساں اپݨے آرگومنٹس پیش کرݨ توں پیلھوں انہیں عزت مآب سپیکرز ہک سوال پچھسوں جو اے ایسسمنٹ انہیں دی چھڑی مفروضیں دی بݨیاد یا ذاتی دلچسپی دی بݨیاد تے اے یا انہیں کنیں کوئی سائنٹیفک پروف وی اے؟ اردو تے ہندی جنہیں دی ٹوٹل مارفولوجی (صرف)، فونالوجی (صوتیات) تے سینٹکس (نحو) ہکا اے، انہیں کوں تہاݙی ریاست کنیں رکھ ہر چھوٹا وݙا وکھری زبان منیدے پر سرائیکی تے پنجابی جنہیں دی ٹوٹل لنگوئسٹکس دا ایرا اپݨے ڈھنگ ڈھٻ نال قائم اے، او ہک زبان ہا ہکا زبان دے لہجے کیویں تھی سڳدن۔ ہݨ اتلی ڈسکشن کوں میں دلائل نال ڈسکس کریساں۔سبھ توں پہلے اے ڳالھ ذہن وچ رکھیجے جو زبان دی پرکھ پرچول دا پیمانہ لنگوئسٹکس دیاں ترائے لڑیاں ۔ مارفالوجی، فونالوجی تے سینٹیکس۔ کریندن۔
. ہک، سرائیکی انفلیکشنل زبان اے۔ پنجابی یا اردو ہندی وی انفلیکشنل زباناں ہن پر سرائیکی انفلیکشنز نال گنجلک اے۔ انفلیکشنز دا مطلب جیڑھی زبان وچ ٻہوں شَبد ݙو، ترائے یا وادھوں "مارفیمز" نال بݨے ہوئے ہوون۔ سرائیکی "مارفولوجی" دی وُݨت ݙیکھو ہک ترکیب اے جو "کینسے ویندے پئے"۔ ایندے وچ ترائے "مارفیمز" ہن۔ ایہہ مارفیمز " "کئے"، "نہ"، "ہیسے" دی انفلیکشن نال بݨے ہوئین۔ ٻیا اے جو اتھاں مارفیم "ہیسے" وچ اساں یعنی صیغہ جمع دی شاند وی ہے پئی جینکوں اساں "پرونامینَل " دی ٹرم نال جُڑیسوں۔ ایندا مطلب اے ہے جو مارفیمز یا شبدیں دے اوول وچ اسمائے ضمیر دا موجود ہووݨ تاں جو انج "پرونون" لکھݨ دی لوڑھ نہ پووے۔ جے اردو وچ ایندے نال رلدی ملدی ترکیب (فریز) لکھوں تاں او "ہم نہیں جارہے" ہوسی۔ نوٹ کرو جو اتھاں "ہم" لکھݨ" دی ہروں بھروں لوڑھ پوسی جِتاں ایندا معنی عالمانہ نہ رَہسی تے عامیانہ تھی ویسی۔ ہݨ ݙیکھو جو اے جملہ ہک پنجابی کیویں اَلیسی۔ " نیں سی جا رے" ۔ پنجابی زبان دی انفلیکشن سرائیکی کنوں ٻہوں گھٹ ہے۔ اتھاں سارے "مارفیمز" لگ بھگ انجو انج آکھے لکھے ڳئین۔ "نئیں" اپݨے آپ وچ ہک "فری مارفیم" اے۔ اینویں "سی" تے "جا" وی "فری مارفیمز" ہن، جݙاں جو "رے" ہک "باؤنڈ مارفیم" اے۔ ݙوجھے شبدیں وچ ایں ہک ترکیب وچ چار مارفیمز آئن پر او سارے وکھرے وکھرے کھڑن۔ مطلب پنجابی وچ انفلیکشنز ہن۔ انفلیکشن ہووݨ نال کوئی زبان وݙی یا چھوٹی نئیں تھی ویندی پر زبان دی وکھرپ ہروں بھروں نشابر تھی ویندے تے اے ڄاݨ کاری تھیندی اے جو ہک زبان دا ایرا ٻئی زبان کنوں انج اے تے اے کوئی "ڈائی۔لیکٹ" نئیں۔ ایں بݨیاد تے او ݙو انج زباناں ثابت تھی ویندن۔
ݙو، لسانیات یا لنگوئسٹکس دی ݙ وجھی اہم لڑی "سینٹَیکس" اے۔ جے ُاتلی ترکیب کوں "سینٹیکس" دے حساب نال ݙیکھوں تاں ڄاݨ تھیندی ہے جو انہیں دی "سینٹیکس" وی ہک ٻئے کنیں پوری وکھری اے۔ "کینسے ویندے پئے" وچ "کینسے" ہک نیگیٹو پارٹیکل دی حیثیت وچ پیلھوں آیا کھڑے تے نال "پرونامینل" دا سینس وی ہکے شَبد وچ موجود اے پر پنجابی وچ "پرونامینل" دا سینس ترکیب دی چھیکڑ وچ آیا کھڑے۔"جا" دا مارفیم ترکیب وچ "ٹینس" نال ایسپیکٹ نئیں ݙیندا پر سرائیکی دی ترکیب وچ ݙونہیں " ٹینس تے ایسپیکٹ" موجود ہن۔
ترائے، اینویں اساں فونیٹکس تے فونالوجی تے آندے ہئیں۔سرائیکی دے تیجی دے اَکھر "ٻ"، "ݙ"، "ڄ"، "ڳ" پنجابی وچ موجود کائینی تے اے سرائیکی دے ایلن بیل دے سٹیڈرڈ ۔ معیار موجب "وائٹل" ہووݨ دا ہک ݙونگھا ثبوت اے۔ ݙوجھا ہک شَبد ݙیکھو "چھٹیاں"سرائیکی دے اکثرا سپیکرز "ویلر"، "ایل۔ویولر"، تے "بی۔لیبئل" آوازیں کوں "پلیٹیل [جے]" دے کٹھے ادا کریندن تاں جو اَلا دی ادائیگی دے ݙو وکھریں جاہیں (پلیسز آف آرٹی۔کولیشن) ہووݨ دے باوجود انہیں دی ادائیگی وچ کوئی فرق نئیں آندا۔ جیویں مثال کیتے ""ٹ" تے "ی" یا "ب" تے "ی" وغیرہ دی ادائیگی بلکل کٹھے کریندن پر پنجابی وچ ایندی ادائیگی کٹھے نئیں تھیندی۔
ایں اتلی ڈسکشن دی بݨیاد تے اساں اے دعوی کریندوں جو سرائیکی تے پنجابی دے بݨیادی لنگوئسٹکس فیچرز وکھرے ہن ، تہوں اے ہک ٻئے دے "ڈائی۔لیکٹس" نئیں بھل وکھریاں زباناں ہن۔
Friday 8 July 2022
نوٹ اِن دی مارجن . چی گویرا دی ڈائریز وچوں کجھ چھیکڑی پَنے
نوٹ اِن دی مَارجن
(کونے وچ لکھے شَبد)
پچھاویں نال اوں بندے دا مُکھ مُہاندرا نُشابر نہی۔ میں چَھڑا اونداں ٻَلکدیاں اَکھیں یا اوندے اَڳلے بَکھدے ݙند ݙیکھ سڳدا ہَم۔ میکوں اَڄ وی نئیں ڄاݨ جو اے اوں سَمے دا کمال ہئی یا اوں بندے دا مُہاندرا جئیں میکوں اوں بِشارت کیتے تیار کیتے۔ میں اینجھیاں ڳالھیں ٻہوں سارے بندیں کنیں پیلھوں سُݨ چکیا ہَم پر او کݙاھیں میݙے چیتے نہن کُھٻیاں۔ ساݙے نال ڳالہیندڑ او بندہ ہک ٻہوں دلچسپ کردار ہا۔ او یورپ دا وسݨیک ہئی تے نینگر ویلھے کنیں عقیدے دی چُھری کنیں بَچیا ہویا۔ او ڄانڈا ہئی جو ݙر بھئو دا رَس کیا ہوندے؟ اینجھا ݙر بھئو جیندے نال تساکوں اپݨی جندڑی دا مُل سُدھ پوندے۔ یورپ کنیں بھڄݨ پچھوں او ݙیس پرݙیس پھردا ریہا تے کئی خطرناک کاریاں کیتُس۔ ہݨ تے چھیکڑ وچ ایں دُور پریں دی وَسوں آن پڄیا تے ٻہوں دِھرت نال او سَزا جزا دے "مہا ویلھے" دا تانگھی ہے۔
کجھ بیکار شبدیں تے کئی دانشورانہ ڳالھیں پچھوں ساݙی کچہری مکݨ پئے ڳئی تے اساں اپݨی راہ گھنݨ دی سوچ پئے ڳئے۔ تݙاں او بندہ اپݨی خاص ٻالیں آلی کِھل کِھلیا جیندے نال اوندے چاراڳوں وَدھے ݙند ٻلکݨ پئے ڳئے۔
اڳلا ویلھا لوکیں دا ہے۔ ہکے واری یا ہولیں ہولیں پر لوک ایں ملک تے ہر جاہ تاڳت پکڑ ویسن۔
مَندی ڳالھ اے ہے جو لوکیں کوں ایں ڳالھ دی پڑھائت دی لوڑھ ہے جݙاں جو اے پڑھائت چھڑا اوں ویلھے تھی سڳدی ہے جݙاں او اپ تاڳت ور تھیون۔ او اپݨیں غلطیں دے کارݨ سِکھ سڳدن، اینجھیاں غلطیاں جیندے نال ٻہوں سارے معصومیں دی جان وَنڄ سڳدی ہے۔ یا شئیت نئیں، تھی سڳدے او معصوم جاناں نہ ہوون کیوں جو اُنہیں فطرت دے خلاف ہک مَہا پاپ کیتا ہوئے، مطلب او وٹیندے حالات نال ڳنڈھیج نئیں سڳے۔ او سارے جیڑھے آندے وٹاندرے نال نئیں ڳنڈھیج سڳدے، تُساں اَساں سبھو، اوں ݙڈھپ خلاف بد دعائیں کریندے مَرسوں جینکوں اساں آپ پکا کیتی رکھے۔ ایں ننویں اُساری کیتے ہک وݙی یوجنا (قربانی) کرݨی پوسی۔ مہا وٹاندرے (انقلاب) وچ کوئی وکھرپ نئیں ہوندا۔ اے لوکیں دیاں جاناں گِھندے، وت انہیں دے یادیں کوں ہک مثال بݨا، سَندر سَلو وانگ وَرت، انہیں دی راہ تے چلݨ آلے نینگریں کوں سُدھایا ویندے۔ میݙا اپݨا گناہ سبھ توں وݙا ہے۔ میں اپݨی ساری ایں کرت کاری تے ڄاݨ کاری نال مَرساں جو میݙی سبھو قربانی دا کارݨ ہک سَڑدی ڳلدی سولائزیشن دا ہَٹھ ہے۔ میکوں اے وی ڄاݨ ہے، تے اینجھی ڄاݨ وندی نال نہ اڳونہاں اتہاس وَٹیسی تے نہ میݙے سانگے تساݙے وچار، جو تساں وی اَنت اینویں مرݨے جو تُساݙی مُٹھی بنَد تے ہڑاٻی چِھکی ہوئی ہوسی۔ اے تُساݙی کرودھ تے پَھتکار دی نشانی ہوسی۔ تَساں کوئی بے جان علامت نہوے بھل ہک اینجھی وسوں دے وسݨیک ہاؤ جینکوں تباہ برباد تھیوݨے۔ کھکھر دی آتما تساݙے مونہوں ٻُلیندی ہے تے تساݙی کرت کاری کوں اڳونہاں کریندی ہے۔ تساں اینویں فیدہ مند ہاؤ جیویں میں ہاں پر تساں اݨ ڄاݨ ہاؤ جو اِیں وسوں کیتے تساݙی اے ݙات ۔ یوجنا کیتلا وݙا کم ہوسی۔
میں اوں بندے دے ٻَلکدے ݙند تے اوندے ہَڑاٻیں کنیں پُھٹدی او مُسکاݨ ݙِٹھی جیندے نال اوں ساکوں اڳونہے اتہاس دی ݙَس ݙِتی۔ اوندے کَنبھدے ہتھیں، دور پَریں کنیں آندی پُھسکار تے مُکلاوے دی اَلا میݙے پِنڈے سُرکار جیہاں کیتا۔ اوندے شَبدیں وچ رَلدی گُھلدی رات میکوں اپݨی پکڑ وچ گھن جھولی پا گیدھا۔ اوندے شَبدیں کنیں ہٹ میں ہݨ ڄاݨدا ہَم جو جݙاں "مہا آتما" انسانیت کوں ݙودشمن کیمپیں َونڈ ݙِتا تاں میں اوں ویلھے لوکیں نال ہوساں۔ میکوں ایندی پکی ڄاݨ ہے، میں اے ڳالھ اینویں ݙیکھ سڳداں جیویں رات ویلھے اے ڳالھ آسمان تے لکھی چَھاپی کھڑی ہووے. میں جیڑھا ہݨ تائیں اپݨے نظریے دے اوول وچ لُک چَھپ کنیں ریت رواج دا سائیکوانلائسٹ بݨا وداں ہَم، میں اینویں پٹدا رڑدا پیا ہَم جیویں میں کہیں جن بھوت دے قبضے ٓا ڳیا ہوواں۔ اوں ویلھے میکوں اے پکی ڄاݨ تھئی جو میں بیرکیں خندقیں تے دھاڑ مار کریساں، میݙے ہتھیں رَت بھریل ہتھیار ہوسی تے میں اپݨی کاوڑ وچ ٻَلدا ڄَلدا ہر اوں دشمن دی ہتیا کریساں جیڑھا میݙے ہتھیں چَڑھسی۔ میکوں لڳا جیویں کہیں دریگھے پورھئے پچھوں میں کہیں ننویں ترنگ دی اݙار وچ ہاں تے میکوں اپݨا آپ مَہا وٹاندرے (انقلاب) دے بھانبڑ وچ سڑدا لڳا۔ ہک اینجھا مہا وٹاندرا جیندے وچ ذات گم تھی ویندی ہے، ہک اننتم پرائشچت دا سَمے ۔ ایں وچار نال میݙیاں ناساں پھنڈیج ڳئین تے انہیں وچ بارود تے رَت دی بو تے دشمن دی موت دا رَس ذائقہ آوݨ لڳ پئے۔ میݙا پنڈا لوہے وانگ اکڑیج ڳئے، بھیڑی کیتے اُشاک تے میں اوں مقدس جاہ ونڄݨ کیتے تیار جیندے وچ جیتݨ ہار پرولتاری دی زناور وانگ چیک ہک ننویں
شکتی تے تانگھ دی پڑݙو بݨ ونڄے۔
Friday 22 April 2022
Book Review of "A Book of Conquest” by Asad Jütah
“A Book of Conquest”
Book Review by Asad Jütah
منان آصف دی اے لِکھت چچ نامہ کوں ہِک نویں اَکھ نال ڈیکھݨ تے مسلماناں دے سندھ وادی اِچ آمد تے اوریجن دے سوال تے ہِک وڈا سکالری کَم اے۔ اینڊے کیتے لِکھاری اُچ شریف دے پندھ کریندے, اُتھاں ڊی تیرھویں صدی دی دُنیا سمجھݨ, پرکھݨ دی کوشش کرینڊے ڄیہڑے چچ نامہ اُتھاں لکھیندا پِیا ہا تے موڄودات ڊا ڄائزہ ڳِھندے۔ نال او عربی, فارسی, سنسکرت تے چچ نامہ نال ڳنڈھے ٻئے ڈِھڳ سارے سورسز کوں ڳُلینڊے پُھلینڊے۔
لِکھاری ڊے اینڊے اِچ اصل concern اے بیانیئے ہِن؛
1- اسلام عربیں کول آئے تے جغرافیائی طور تے اے انڈیا کیتے اوپرا اے۔ اے مذہب اوپرا اے تے اِتھوں دے وسݨیک تل وطنیاں کیتے مسلمان اوپرے ہِن۔
2-
3- قاسم دا اِتھاں آوݨ تاریخی طور کیویں ہے تے بعد اِچ ایکوں وَلا کیویں ری کنسٹرکٹ کیتا ڳئے۔
اے ایڄھا کم اے جو چچ نامہ دے سیاسی, سماجی جائزے ڊے باڊ, اوریجن ڊے بیانیے کوں ڈیکھݨ ڊا ہِک نواں پُکھ اُبھردے۔
جیویں لِکھاری آپ لِکھدے؛
“This book is an argument against origins takes an imperative that “Origin must be known historically, history must itself resolve the problem of history, knowledge must turn its sting against itself.”
منان اپݨی کتاب اچ ݙو وݙے کلیم کریندے؛
1- چچ نامہ کوئ عربی لِکھت دا ترجمہ کنہی (جیویں علی کوفی آہدے جو اٹھویں صدی دی لِکھت ڊا ترجمہ اے) اے تیرھویں صڊی اِچ ای لکھیا ڳئے۔
2- اے کوئ فتح نامہ یا اسلام دے اتِھاں اوریجن بارے فتح ڊا ٻیانیہ/ تریخ نی اے, اے سیاسی تھیوری اے۔ اے تیرھویں صڊی ڊے سیاسی ڊھارے اَتیں ونکو ونک (diverse) جہان کوں نشابر کرینڊے تے آوندی وکالت کریندا ڈِسدے۔
منان مسلماناں ڊے اوریڄن بارے برطانوی بیانئے تے اے ڄو مسلمان ایں ڊھرتی ڊے کیتے اوپرے ہِن کوں decolonise کرݨ ڊی کوشت کریندے۔
اڳر چچ نامہ کوں اوریڄن ڊے ٻیانیئے کن انڄ کر سیاسی مقصد کیتے پڑھیچے تاں وڈے سوال اُٹھدن۔
سنڊھ ڊھرتی تے عرٻ ڊے ٻہوں پیلھوں کنے آپس اِچ ڳانڈھے ہَن۔ سندھ انڈین ocean راہیں گجرات تے بحیرہ عرب نال ملدا ہا, تے دریا دے پاروں تجارتی ڳانڈھے ہن۔ انہاں دا پچھوکڑ ڄو کیویں اِنہاں ڊا آ ونج ہا تے تاریخی واقعات کتاٻ اِچ موجود ہِن۔ قاسم توں پہلے ڊے حملے تے ڊھاڑیلیں ڊا ذکر اے تے ول قاسم ڊے ویلے ڊا ہِک عالمی تناظر کیا ہا۔
لکھاری اِتھاں ٻہوں سارے کالونئیل ڊور ڊے اُسرے نظریات تے نعریاں ڊا جائزہ ڳِھندے تے اوکوں ہِک اڄوکے زاویہ نال ڈیڊھے, اوں ایں بیانیہ کوں ڄو تاریخ کوں ڈیکھݨ ڊی ہِک انڈین اَکھ تے ڈوڄھا مسلمان اکھ نال انڈیا ڊی تاریخ کوں ڈیکھݨا ہے کوں ڈی-کالونائز کرینڊے تے آہڊے ڄو مسلم ڈسکورس کوئ اوپرا کنہی۔ اریجن تے ترے(پاکستانی,برطانوی, انڈین) بیانیے تے سوال چینڊے تے اینڊے کیتے تاریخی واقعات ڊا ڄائزہ ڳِھندے۔ ہِک ریاستی ٻیانیہ ڄو قاسم کہیں تریمتیں ڊی فریاد تے ونڄ تُرٹا تے ڈوڄھا ڄو قاسم اِتھاں آ کہ تباہی پھیر چھوڑی تے اِتھوں ڊی تہذیٻ تے مندراں ڊا ککھ نا رکھا۔
ایندے کیتے او باقی اوں ویلے ڊیاں عربی تریخاں ڊا جائزہ ڳِھندے تے نال چچ نامہ کوں وی ولا پرکھݨ ڊی کوشش کرینڊے۔ نال ای نال سامراج ڊے کھینڈائے ٻیانئے کوں وی کاؤنٹر کرینڊے۔ اوندی ساری تفصیل اِتھاں ڈیوݨ اوکھا کم اے۔
کتاٻ ڊا ہِک پورا ڊرشن, چچ توں ڳِھن کہ تے قاسم ڊے انت تک ول بعڊ دے واقعات اِچ وی, تریمتیں ڊے کردار اُتے ہے۔ اے وڈا چسولا پُکھ اے تے ڈکھینڊے ڄو کیویں تریمت ایں ساری کہانی اِچ وڈا کِرڊار اے تے اوندے بغیر اے مکمل کنہی۔ باہمݨ چچ کوں آݨن آلی راݨی (راجہ سہاسی ڊی ذال) آپ ہئ ڄیہڑی چچ ڊی عاشق تھی ڳئی ہئ۔ ول چچ نامہ اِچ قاسم ڊی راݨی لاڈی نال شادی تے اوندا اروڑ واسیاں کوں امان ڈیواوݨ تے قاسم کوں راج نیتی اِچ صلاح مشورہ ڈیوݨ ایہہ وی اڄوکا پُکھ اے(سنڊھی ٻیانیہ اینڊے اُپٹھ اے)۔ تے آخر تے ݙاہر ڊیاں ڊِھیاں سندھ راݨیاں ڊا قیدی بݨ بغداد اِچ حجاج اڳوں رات ڳزراݨ کیتے پیش تھیوݨ تے اُنہاں ڊا پینترہ کھیڈ قاسم تے رنڳ رلی ڊا اروپ لا اوکوں مرواوݨ تے اپنے بابے ڊا بدلہ ڳِھنݨ تے اموی سلطنت ڊی مٹی پلیت کرݨ, اِنہاں توں بغیر قِصّہ نا مکمل اے۔ تے غیر مقامی ایکوں سندھ دی تریمتیں ڊی صرف چالاکی تے ݙو نمبری ڈکھلیندے ڄو اِنہاں ڊا اعتٻار نا کریڄے پَر ایندے پِچھوں اُنہاں ڊی پوری سیاست تے اُنہاں ڊا سوڄھوآݨ ہووݨ نی نظردا۔
ہُݨ آندے ہئیں لِکھاری ڊے اصل مڊعے دو ڄو چچ نامہ کیویں ہِک سیاسی تھیوری اے, اینڊے کیتے کُڄھ واقعات ڊرج اِج ڄِتھوں ایندا سیاسی تھیوری ہووݨ نشابر تھینڊے؛
1- تُساں اپݨے مخالف کوں مارݨ ڊے بجائے اوکوں accommodate کریندے او۔ قاسم ڊا ݙاہر دی کابینہ اِچوں خزانچی لاون ایندی مثال اے۔
2- ݙاہر ڊے پیو, چچ ڊی سیاست او کیویں راج اِچ آندے تے اوندا اپݨی رعایا نال ٹاکرا کیویں براہمن آباد تے بِنہاں جئیں تے کتھائیں ڳاہل مہاڑ نال کتھائیں خراج لا اپݨا سکہ جمینڊے تے اونڊا اپݨی ریاست ڊی سرحداں تے ٻوٹے لاوݨ ڄو ڈوڄھے ڊی باڑ ڊا وی احترام کیتا ونڄے تے پوری دنیا فتح کرݨ نا ٹُر پویڄے۔ تے قاسم ڄیہڑے آنڊے بلکہ اہویں بوٹا لینڊے, اہویں براہمن آباد دا ٹاکرہ, ملتان مندر اِچ کوئ قتلام نی کریندا خزانہ – خراج لیندے تے امان ڈیندے, اروڑ اِچ ایویں رانی ڊ آکھ تے امان تے ٻئے ڈِھڳ قصے۔
3- قاسم ڊی راݨی لاڈی نال (ہِک مسلم کمانڈر ڊی غیر مسلم راݨی نال) شادی کوں کوئ مندا نی ڈِکھایا ویندا تے اے ڄاپدے ڄو سیاست اِچ ہر شے اخلاقی/غیر اخلاقی جائز اے ڄو عوام ڊی یاداشت کنہی ہوندی جلدی بُھل ویندی اے جیویں راڄہ ݙاہر ڊا بھیݨ نال پرنیچݨ ڊا قصہ اے.
4- چچ نامہ اِچ درج قاسم تے حجاج ڊے خطوط, او پوری پالیٹیکل ایڈوائزری دے طور تے کم کرینڊن ڄو کِتھاں مندر ڈھاوݨیں, کِتھاں مسیت بݨاوݨی اے, کِتھاں ڳاہل مُہاڑ کرݨی اے, کیویں ٹُرنے چلݨے۔ اے پوری راہ ڈِکھلیندن۔
5- چچ, ݙاہر تے قاسم تریہیں ڊا سیاسی طریقہ کار ڄو کیویں ݙوجھیاں کوں نال جوڑنے۔
اڳونہی ڳاہل اے ہے ڄو اڄ ساڈے ڄتنے وی ٻیانیے ہِن او سارے کالونئیل تاریخ داناں ڊی لِکھی تریخ تے اُسرے ہوئین۔ ٻھاویں او کوڑا ریاستی ٻیانیہ ہووے, ہندو مسلم الگ قوم "سندھ کی بیٹی کی فریاد" تے بھاویں ڈوڄھا ڄو قاسم اِتھاں آ تباہی پھیر ڈِتی, مندر بھنس, جبری مذہبی تبدیلی, سیداں دا قتلام وغیرہ۔ چچ نامہ اِچ صرف ہِکو مذہبی تبدیلی ڊا کیس ملدے۔ ایندی وڄہ اکنامک وی ڈِسدی اے ڄو اُنہاں تے خراج لا پیسہ کٹھا تھیندا ہا ڈوڄھا قاسم ڊا آوݨ عرب سامراجیت ڊا ڊھارا ودھاوݨ ہئ نا کہ کوئ دین مذہب پاروں جہاد نتَاں اِتھاں تبلیغ ہووے ہا, اصل سندھ وڈا تڄارتی مرکز ہا تے دریا تے کڈوکݨی اکھ ہئ۔ سیاسی طاقت ایں راہیں ٹُردی اے ڄو اوندا فوجی طاقت تے سماجی ریتاں رواجاں نال کیا ڳانڈھا اے نا کہ شریعت نال۔اڳر کوئ ایہو ڄئیں پابندی لڳے ہا تاں ڄیویں تیرھویں صدی اِچ جیسلمیر ڊے نیڑے راہݨ آلا عبدالرحمن اپݨی نظم Samdesarasaka اِچ ملتان ڊا نقشہ پیش کریندے اوہیوں کنہا ہووے ہا۔۔ بِیا ایہ ڄو ہندو ایں سارے دور اِچ تنگ ریہہ ڳئین اے وی ہِک کالونئیل ایجنڈا ہئ۔
تاریخ فرشتہ او کتاب ایں جئیں دکن توں لندن توڑیں سفر کیتا تے مسلماناں ڊی انڈیا اِچ آون تے ایں پورے بیانیے کوں کالونئل تاریخ داناں ایندی بنیاد تے اُسارا۔ الیگزینڈر ڈاؤ ایسٹ انڈیا کمپنی دا ہِک ملازم ہوندے او ایندا خلاصہ ترجمہ کرنے تے اُتھائیں ہند اِچ اپݨا تسلط قائم کرݨ ت لوکاں کوں آپس اِچ بھنݨ کیتے پورا بیانیہ بݨیدے ڄو بھئ سنڊھ تے حملہ ای مسلماناں تے اسلام دا اِتھاں آوݨ ہئ(جِتھوں باب الاسلام آلا بیانیہ نِکلے)۔ نال اُو قابض تھئے ہِندو غلام بن ڳئے اُنہاں ڊی کوئ تریخ ڄاہ نینھے چھوڑی وغیرہ۔ اے سب اپݨا اسحقاق تے قبضے کوں ڄائز کر ڈِکھاوݨ کیتے کیتا ڳیا ڄو اساں ای تُہاڈے مسیحا ہئیں۔
Dow تاریخِ فرشتہ دی چچ نامہ تے بنیاد بارے اشارے ڈیندے۔ کمپنی عہدیدار لوکاں دے دماغی دنیا کوں قابو کرن سانڳے ایندے اُتے تن ماݨ کریندن۔ سٻ توں پہلوں James McMurdo چچ نامہ تے کمینٹ کریندے تے ول Thomas Postans تے اوندے نال کم کریندا Richard Burton چچ نامہ دے کُڄھ حصے ڊا اپݨی تاریخیں تے سفر نامے اچ وٹاندرا(ترجمہ) کریندن۔ایں سارے مواد کوں کمپنی تریخ دان Mountstuart Elphinstone اپنی کتاب "ہسٹری آف انڈیا" اِچ استعمال کرینڊے۔ ول Henry Elliott اپݨی کتاب اِچ ایندا وڈا حصہ ترجمہ کریندے, جتھوں Vincent A.Smith تے Stanley Lane-Poole ڄئیں تریخ ڊان ویہویں صدی دے شروع اِچ انڈیا دی یونیورسل تاریخ لِکھݨ کیتے مواد ڳِھندن۔
اے سارے دے سارے کمپنی دے تے برطانوی پالیٹیکل ایجنٹ ہن۔ اِنہاں اپݨیاں لِکھتاں اِچ مسلماناں ڊے اِتھاں آوݨ کوں ایویں تروڑ مروڑ پیش کیتا جو دنیا دے ظالم ترین تے گھٹیا ترین مخلوق اے ہن, انہاں اِتھوں ڊی تریخ جاہیں ہر شے مسخ کر چھوڑی تے نال اِتھوں ڊے تل وطنیاں کوں نؤکر بݨا کھڑایا۔ کتاب اِچ منان صاحب اینڊا تفصیل نال جائزہ ڳھِدے ڄو کیویں کیویں تے کیا کیا اِنہاں بلنڈر مارے تے کیویں اوں وقت دے کٹھے رل مل راہندے وسدے جہان کوں فتح تے دھاڑیل بݨا ڈِکھلایا۔
ہُݨ ساڈے کیتے سوال اے ہے ڄو اے کِتاب کیویں انہاں ساریاں binaries توں نکل کیہ نواں ڈِسکورس بݨیدی اے۔ ہِک ڳھاٹا اے ہا کتاب ڄو سنڊھی کلچرل ریت اِچ ڄو ریت ٹُری آندی اے اوندا حوالہ کنہی ڄیویں آہدن ڄو راݨی لاݙی قاسم نال بِھڑی ہئ تے اوندی رَت ڄِتھاں وٹیڄی اتھوں کِھڑن آلی ٻوٹی کوں اڄ وی سہاڳݨ ڊی سُہاڳ رات سرہاݨے ہیٹھ رکھیندن ۔ نال سندھی نیشنلزم ڄِنہاں بنیاداں تے اُسریچے, ریاست کوں کاؤنٹر کرن کیتے متبادل بیانیہ ڄیہڑا جی- ایم سید ہوݨی بݨایا ڄیویں او سندھ ڄا سورما یا ڈوڄھیاں کتاباں اِچ واقعات ڊا ذکر کریندن او وی کتھائیں نا کِتھائیں کالونئیل بیانیئے تے اُسریا ہوا؟ نال ہی چچ ڊا وی راج اِچ آوݨ ڄیہڑے طریقے نال ہا, ایں حساب نال تاں ݙاہر وی صرف اوں مخصوص وقت ڊا ہیرو اے ڄیہڑے او اپݨی تل کیتے باہرلے نال بِھڑدے او ٻئ ڳاہل ڄو او آپ کیویں طاقت اِچ آیا۔ اڳر اساں ڈی-کالونائزیشن آلے پاسے ویندے سے تاں ساکوں ول اِنہاں بیانیاں تے وَل سوچݨا پوسی۔
“The Stories we tell have consequences”
Tuesday 12 April 2022
پی ٹی آئی دی ڳجھی سرائیکی مخالفت ۔ ہک لنُڈی چاج شیٹ
پی ٹی آئی دی ڳجھی سرائیکی مخالفت ۔ ہک لنُڈی چاج شیٹ
Wednesday 30 March 2022
آصف علی زرداری دی "ایگونیسٹک پالیٹکس" .......... مشتاق گاݙی
·